چطور تلاش برای تایید اجتماعی، سرمایه‌گذاری را به خطر می‌اندازد؟

همه ما تجربه زندگی در گروه اجتماعی را داریم. باقی ماندن در گروه‌ها روی تصمیمات و آزادی اراده ما تاثیر دارد. احتمالا بارها شده است صرفا برای این که در جمع دوستان، خانواده یا همکارانتان بمانید، تصمیمی برخلاف نظر واقعی خود گرفته و اقدامی در آن جهت انجام داده‌اید. ترسِ از دست دادن گروه و طرد شدن روی پابرجا ماندن بر تصمیمتان تاثیر گذاشته است. این گونه تصمیمات در زندگی ما کم نیستند و حتی در حوزه‌های مالی نیز خود را نشان می‌دهند. در ادامه سعی می‌کنیم به این پرسش پاسخ دهیم که چطور تلاش برای مقبولیت و تایید اجتماعی می‌تواند سرمایه‌گذاری را تحت تاثیر قرار دهد.

همرنگ جماعت شو

فرض کنید همراه با 7 نفر دیگر دور یک میز نیم‌دایره‌ای نشسته‌اید و دو تصویر به شما نشان داده می‌شود. شما در انتهای نیم‌دایره نشسته‌اید. از افراد می‌خواهند دو تصویر را مقایسه کنند و بگویند تصویر سمت چپ، کدام خط رسم شده در تصویر سمت راست است.

نفر اول سمت مخالف شما به اشتباه روی گزینه B تاکید می‌کند. شما می‌دانید که اشتباه کرده است. نوبت به انتخاب نفر دوم می‌رسد. او هم گزینه B را انتخاب می‌کند. این انتخاب برای شما کمی عجیب و غریب به نظر می‌رسد. نفر بعدی دوباره B را انتخاب می‌کند. شما به این شک می‌افتید که شاید چشمانتان درست نمی‌بیند، در حالی که تا آن موقع هیچ مشکلی نداشته است. نفر بعدی هم B را انتخاب می‌کند. در نهایت نوبت به شما می‌رسد. شما چه می‌گویید؟

شاید عجیب به نظر برسد اما این آزمایشی است که از سوی «سولومون اش» در یک فضای واقعی برگزار شد. او که در زمینه فشار اجتماعی روی انتخاب افراد و تطابق پیدا کردن با جمع کار می‌کرد، یک نفر آزمایش‌شونده را در میان 7 نفر از همکارانش قرار می‌داد. آن فرد نمی‌دانست که افراد دیگر از قبل توجیه شده‌اند که جواب غلط بدهند و به جواب بدیهی‌اش شک می‌کرد. سولومون در آزمایشش فهمید سه چهارم یا به عبارتی 75 درصد از مخاطبان با وجودی که پاسخ درست بدیهی بود، جواب اشتباه داده بودند تا با محیط اجتماع خود یکرنگ شوند. جالب اینجاست وقتی این 7 نفر با 7 نفر بی‌طرف جایگزین می‌شدند، کمتر از یک درصد مخاطبان جواب غلط می‌دادند! این آزمایش نشان می‌دهد ما تا چه حد پیرو محیط اطرافمان هستیم.

تایید اجتماعی چیست؟

تایید اجتماعی به پدیده‌ای گفته می‌شود که در آن افراد اقدامات دیگران را تقلید می‌کنند تا در یک موقعیت مشخص رفتار درستی را از خود نشان دهند. مثالی که در بالا دیدید، نمونه‌ای از شکل گرفتن یک تصمیم بر اساس تایید اجتماعی است. این اتفاق می‌تواند تصمیمات ما را به شکل تایید کورکورانه رفتار دیگران درآورد. همین مساله ممکن است در رفتار سرمایه‌گذاری ما نیز رخ دهد و آسیب‌هایی برای ما ایجاد کند.

یک قصه دیگر: مونالیزا چطور ارزش پیدا کرد؟

اگر به فهرست گرانترین نقاشی‌های دنیا نگاهی بیندازید، مونالیزا را در صدر آن خواهید دید. نقاشی معروفی از لئوناردو داوینچی، که برای بسیاری از شما آشناست. قیمت این نقاشی در سال 1962 صد میلیون دلار اعلام شده بود که با احتساب تورم امروزه در سال 2020 حدود 860 میلیون دلار ارزش دارد. اما شاید ماجرای این معروف شدن برایتان جالب باشد.

ماجرای معروفیت گسترده مونالیزا از 21 آگوست سال 1911 آغاز شد، یعنی هنگامی که این تابلو از موزه لوور به سرقت رفت. موزه یک هفته بسته شد و تمام توان آن برای بازگرداندن تابلو گذاشته شد. قبل از پیدا شدن نقاشی موزه درهای خود را به روی بازدیدکنندگان گشود و با استقبال چشمگیری روبرو شد. این اتفاق توجه افکار عمومی را جلب کرد و از تابلوی مونالیزا در تبلیغات مختلفی حتی سیگار کمک گرفته شد. این گونه بود که به یکباره این تابلو معروف شد و تبدیل به سمبلی از فرهنگ گردید. اما چرا؟

ریشه‌شناسی یک محبوبیت

اگر بخواهیم پاسخ خلاصه‌ای به اتفاق بالا بدهیم، می‌توانیم عامل این معروفیت یکباره را تایید اجتماعی بدانیم. در واقع، مردم این گونه فکر کردند که اگر یک تابلوی نقاشی آنقدر اهمیت و ارزش دارد که با یک فرآیند دزدی پیچیده سرقت شود، باید چیز خوبی باشد. اغلب ما چندان در خصوص هنرهای زیبا یا نقاشی نمی‌دانیم و در خصوص چیزهایی که نمی‌دانیم، دزدی را نشانه‌ای از ثروت آن می‌دانیم. در ضمن نمی‌خواهیم بگوییم که تابلوی فوق بی‌ارزش بود بلکه این اتفاقات روی گسترش استقبال از آن اثر مهمی داشت. بیایید یک مثال دیگر را در نظر بگیریم. احتمالا تا حالا شده برای خرید غذا به مغازه‌ها رجوع کنید. شاید دیده ‌باشید که دو مغازه کنار هم یکی شلوغ و دیگری خلوت است. جالب‌تر این که به تعداد افراد صف طولانی مدام افزوده می‎شود. احتمالا گاهی پرسیده‌اید چرا؟ در واقع این استقبال نشانه‌ای از آن است که افراد تایید اجتماعی را به منزله کیفیت بالا و ارزشمندی در نظر می‌گیرند، هرچند لزوما این طور هم نباشد، یا دست کم تفاوت کیفیت بین دو مغازه آنقدرها هم زیاد نباشد که در یک صف طولانی وقت بگذارند.

چرا افراد به تصمیم جمعی اطمینان می‌کنند؟

به نظر می‌رسد دو دلیل عمده برای آن که فرد نظر دیگران را بپذیرد، وجود دارد. بررسی و مصاحبه با افراد پس از انجام آزمایش‌ها نشان می‌دهد که یکی از دلایل پذیرش نظر جمع، ماندن در گروه و ترس از عجیب و غریب به نظر نرسیدن است. عده دیگری نیز معتقدند یک نظر جمعی که توسط افراد زیادی تایید می‌شود، آگاهی بهتری نسبت به نظر یک فرد دارد.

در ستایش و مذمت تایید اجتماعی

به بسیاری از هنجارهایی که امروزه در جامعه انجام می‌دهید، فکر کنید. از دست دادن و دادن جای خود در مترو به یک فرد سالمند گرفته تا برخی آداب و رسومی که امروزه خنده‌آور هستند. تایید اجتماعی فقط منفی نیست بلکه می‌تواند با ایجاد هنجارهای اجتماعی به زندگی عمومی ما کمک هم کند. اما همین پدیده در شرایطی می‌تواند برای ما آسیب‌زا باشد. بنابراین نباید تصور کرد که لزوما چنین پدیده‌ای نامناسب است، بلکه در برخی موارد این گونه است.

مشکلات تایید اجتماعی برای سرمایه‎‌گذاری

در بالا به مشکلات تایید اجتماعی در انتخاب‌هایمان اشاره کردیم. در واقع، این پدیده باعث می‌شود وقتی همه به دنبال یک گزینه سرمایه‌گذاری می‌روند، سایرین را هم به سوی خرید آن دارایی بکشانند. علت هم این است که اگر همه وارد خرید آن می‌شوند، احتمالا گزینه خوبی برای سرمایه‌گذاری است. در این شرایط بسیاری از افرادی که وارد می‌شوند، آگاهی زیادی در خصوص آن ندارند و صرفا چون تعداد زیادی آن را خریده‌اند، اقدام به ورود به سرمایه‌گذاری در آن گزینه کرده‌اند. در چنین شرایطی شکل گرفتن حباب در بازارهای دارایی اصلا بعید نیست. البته پس از ترکیدن حباب، افراد زیادی ممکن است مالباخته شوند یا دست کم ضرر زیادی کنند. در واقع، اگر بدون دانش کافی به دنبال یک سرمایه‌گذاری باشید که مبنای آن تایید اجتماعی است، ریسک شما بالا است. مثال‌های اخیر را هم می‌توان بازار سهام در یک سال و نیم اخیر و بازار ارزهای دیجیتال دانست. بنابراین همیشه وقتی یک سرمایه‌گذاری ورد زبان مردم می‌شود، به این فکر کنید که چه استدلالی برای آن وجود دارد و اسیر تایید اجتماعی نشوید.