انواع صندوق های سرمایه گذاری در ایران

خوشبختانه در سال‌های گذشته علاوه بر حضور صندوق‌های سرمایه گذاری در بازار جهانی، ایران نیز توانسته با کمک بی دریغ متخصصین حوزه‌های متنوع سرمایه گذاری به شناخت صندوق‌های سرمایه گذاری و رونق آ‌ن‌ها بپردازد.

با این که عمر حضور انواع صندوق‌ سرمایه گذاری در ایران به ۱۰ سال هم نمی رسد، با این حال شاهد رشد روزافزون آن‌ها بوده‌ایم و بسیاری از افراد غیر حرفه‌ای و نیمه حرفه‌ای توانسته‌اند با امنیت بیش‌تر نسبت به سرمایه خود در این صندوق‌ها سرمایه گذاری کنند و افراد حرفه‌ای و شرکت‌های سرمایه گذاری نیز از تخصص این صندوق ها در زمینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری استفاده کنند و بهره ببرند. در ادامه انواع صندوق‌ سرمایه‌گذاری براساس ترکیب دارایی‌های آن‌ها معرفی می‌شوند.

تقسیم بندی صندوق های سرمایه گذاری بر مبنای ترکیب دارایی

صندوق‌ها از نظر ترکیب دارایی بنا بر نحوه مدیریت و رویکردهای مدیر صندوق یا اقدام به خرید گزینه‌های کم ریسک مانند سپرده بانکی و اوراق با درآمد ثابت می‌کنند و یا به سراغ گزینه‌های پر ریسک‌تر مانند سهام بورسی می‌روند و در نهایت، با ترکیبی از این گزینه‌ها اقدام به ایجاد سبد خود می‌کنند.

اما برای شخص سرمایه گذار این مهم است که قبل از اقدام به سرمایه گذاری در انواع صندوق سرمایه گذاری، ابتدا انواع این صندوق ها را بشناسد.

ترکیب دارایی صندوق های سرمایه گذاری به چه شکل است؟

مجموع ترکیب دارایی این صندوق ها تشکیل شده از اوراق مشارکت، سپرده های بانکی و سهام یا وجه نقد و سایر دارایی‌ها است. با احتساب نوع ترکیب بندی‌هایی که به آن‌ها اشاره شد، صندوق‌های سرمایه گذاری نیز به انواع اصلی شامل سهامی، درآمد ثابت و مختلط دسته بندی می‌شوند.

البته سرمایه گذاری صندوق‌ها بر اساس قوانین اوراق بهادار کشور انجام می‌شود؛ به این معنی که هیچ صندوقی اجازه ندارد بیش از ۱۰% از هر سهمی را در سبد خود جا دهد. همچنین برای سرمایه گذاری در صنایع، مجاز به تخصیص بیش از ۳۰% از دارایی‌های سبد سرمایه گذاری خود در یک صنعت خاص نیست.

لازم به ذکر است که در فرابورس نیز هیچ صندوقی مجاز به سرمایه گذاری بیش از ۵% درصد نیست. به این ترتیب، صندوق‌های سرمایه گذاری با درآمد ثابت نیز نمی‌توانند بیش از ۳۰% در سهام سرمایه گذاری کنند و اغلب موظف هستند تا ۷۰% از سرمایه صندوق را به اوراق بهادار با درآمد ثابت و گواهی سپرده بانکی و سپرده بانک سرمایه گذاری کنند.

انواع صندوق های سرمایه گذاری مشترک

یکی از ویژگی‌های اساسی انواع صندوق های سرمایه گذاری مشترک، یعنی همه انواع صندوق‌ سرمایه گذاری، به ویژه سه دسته اصلی صندوق‌های سرمایه گذاری اوراق بهادار با درآمد ثابت، مختلط و سهامی این است که افراد به ویژه افراد حقیقی می‌خواهند با سطوح مختلف ریسک وارد بازار سرمایه شوند و پول‌شان در جایگاهی ایمن قرار بگیرد.

انواع صندوق های سرمایه گذاری مشترک را بر اساس سیاست گذاری و نوع ترکیب دارایی‌های‌شان می‌توان به صندوق‌هایی که در ادامه مورد بحث قرار می‌گیرند دسته بندی کرد.

1. صندوق سرمایه گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت

در این نوع از صندوق‌ها، بخش اصلی سرمایه گذاری آن روی اوراق بهادار درآمد ثابت و سپرده بانکی انجام می‌شود و سهام حجم کمی از کل سرمایه گذاری صندوق را شامل می‌شود. گفتنی است که برخی از این صندوق‌ها براساس امیدنامه خود مجاز به سرمایه گذاری در سهام نیستند و تنها در اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه گذاری می‌کنند.

این صندوق‌ها برای کسانی که نمی‌خواهند ریسک کنند بسیار مناسب است. صندوق‌های سرمایه گذاری با درآمد ثابت با سرمایه گذاری حداقل ۷۵% و حداکثر ۹۵% در اوراق با درآمد ثابت کار خود را آغاز می‌کنند.

برای مثال می‌توان به صندوق سرمایه گذاری درآمد ثابت کیان اشاره کرد که ترکیب دارایی‎‌هایش به شرح تصویر زیر است؛ صندوق درآمد ثابت کیان لازم به ذکر است که دارایی‌های این نوع صندوق سرمایه گذاری به طور عمده در اوراق مشارکت و سپرده بانکی سرمایه گذاری می‌شوند که از ریسک بسیار پایینی برخوردار هستند. سرمایه گذاران در صندوق های درآمد ثابت می‌توانند از دو راه کسب سود کنند.

تقسیم سود دوره ای: به طور ماهانه و یا هرچند ماه یکبار سود محاسبه شده و به حساب سرمایه گذاران واریز می‌شود. عدم تقسیم سود دوره‌ای: در این حالت سرمایه گذار به سود به دست آمده از واحدهای سرمایه گذاری خود دست نمی‌زند و همین امر باعث می‌شود سود به دست آمده به اصل دارایی فرد سرمایه گذار اضافه شود و در دوره بعدی، سودی که به دست می‌آید حاصل از انباشت سرمایه و سودی خواهد بود که در دوره قبل به اصل سرمایه اضافه شده است. که موجب افزایش سودآوری و تحقق سود مرکب می‌شود.

2. صندوق های سرمایه گذاری در سهام

این نوع از انواع صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری بعد از جمع آوری وجوه از سرمایه گذاران، در انواع سهام شرکت های بورسی سرمایه گذاری می‌کنند. اوراق بهاردار خریداری شده، هر روز، مورد محاسبه قرار می‌گیرند و ارزش کاهش و یا افزایش آن‌ها در میزان سوددهی و آورده سرمایه‌گذاران تاثیر می‌گذارد.

علاوه برا افزایش ها و کاهش ها، کارمزدهایی هم وجود دارد که از محل دارایی‌های صندوق کم می‌شود. صندوق‌های سرمایه گذاری در سهام در اندازه کوچک و بزرگ می‌توانند وجوهی را که در اختیار دارند صرف خرید سهام و اوراق مشارکت و سایر اوراقی کنند که در امیدنامه صندوق ذکر شده‌اند به شرطی که محدودیت‌هایی مانند رعایت سقف سرمایه گذاری در سهام و حق تقدم و سایر اوراق بهادار را در نظر بگیرند.

گفتنی است که این دسته از محدودیت‌ها برای پایین آوردن حد ریسک در صندوق‌های سرمایه گذاری در سهام است. اما همه محدودیت‌های مندرج در امیدنامه صندوق، باز هم جز پرریسک ترین صندوق ها به حساب می‌آیند. اما ریسک در صندوق‌های سرمایه گذاری در سهام به این معنا هم هست که به همان میزان پر ریسک بودن، بازده و عملکرد خوبی در سال‌های اخیر داشته است.

بر خلاف صندوق‌های سرمایه گذاری درآمد ثابت، این نوع صندوق‌ها حداقل ۷۰% از دارایی‌های خود را در سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار سرمایه گذاری می‌کنند. این نوع از انواع صندوق‌های سرمایه گذاری برای کسانی که علاقمند به سرمایه گذاری در بازار سهام هستند، بهترین گزینه است.

این نوع صندوق معمولا تقسیم سود دوره ندارد و فرد سرمایه گذار تنها با افزایش قیمت واحدهای صندوق سود می‌کند. باید دقت داشت که صندوق های سهامی در بلندمدت از سود و عملکرد بسیار خوبی بهره می‌برند.

برای مثال می‌توان به صندوق سرمایه گذاری سهامی آوای سهام کیان اشاره کرد. در تصویر زیر، نوع ترکیب دارایی‌های صندوق آوای سهام کیان دیده می‌شود.

3. صندوق سرمایه‌گذاری مختلط

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط یکی از سه دسته بندی اصلی انواع صندوق سرمایه گذاری به حساب می‌آید؛ صندوق‌های مختلط را می‌توان صندوق‌های در جایگاه میانی صندوق‌های درآمد ثابت و صندوق‌های سهامی دانست؛ اما جایگاه میانی یعنی چه؟

یعنی دارایی صندوق‌های مختلط نیمی در در بورس اوراق بهادار و نیم دیگر در اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه گذاری می‌شود. این صندوق‌ها نسبت به صندوق‌های سهامی از ریسک کم‌تری برخوردار هستند.

ترکیب دارایی صندوق‌های مختلط بین ۴۰ تا ۶۰ درصد در اوراق بهادار و درآمد ثابت قرار می‌گیرد. صندوق‌های مختلط از نظر ترکیب دارایی از تاثیرپذیری کم‌تری از تورم کشور برخوردار هستند. چرا که با سرمایه گذاری در اوراق درآمد ثابت تا حدی از فشار افت بازار ایمن هستند.

4. صندوق سرمایه‌گذاری در طلا

طلا هم یکی از گزینه‌های قابل سرمایه گذاری در انواع صندوق سرمایه گذاری است. بسیاری از افراد به شکل سنتی روی این فلز گران‌بها سرمایه گذاری می‌کنند که البته منافع خاصی از این طریق سرمایه گذاری نصیب دارندگان آن نشده است.

از وضعیت‌ اقتصادی کشور تا نرخ ارز و دوره‌های اقتصادی و حتی اعیاد و مناسبت‌ها هر کدام به تنهایی تاثیرات بسیاری بر قیمت طلا می‌گذارند. و در این میان، مردم به عنوان سرمایه گذاران غیرحرفه‌ای قادر به سرمایه گذاری مناسب روی طلا نیستند.

صندوق‌های سرمایه گذاری مبتنی بر طلا یک نوع از صندوق های کالایی به حساب می ‌آیند که اوراق بهادار مبتنی بر طلا خریداری می‌کنند و با این کار هزینه‌ها و ریسک‌های خرید و نگهداری دارایی فیزیکی طلا را از خود دور می‌کنند. عملکرد این صندوق‎‌ها به نوسانات طلا بستگی دارند و کارشناسان آن‌ها به تجزیه و تحلیل عوامل موثر بر قیمت طلا و پیش بینی روند قیمتی این فلز می‌پردازند.

با توجه به حضور رکن بازارگردان، میزان نقدشوندگی در این صندوق‌ها بالا بوده و سرمایه گذاران در هر زمان می‌توانند به ابطال واحدهای سرمایه گذاری خود در این صندوق‌ها بپردازند. . برای مثال در تصویر زیر می‌توان دارایی‌های ترکیبی صندوق سرمایه گذاری طلای کیان را مشاهد کرد که بیش‌ترین وزن دارایی ها مبتنی بر طلا و اوراق مشتقه این فلز گرانبها است.

همان‌طور که در ترکیب دارایی‌های این صندوق مشاهده می‌شود، ۷۰% از سرمایه گذاری این صندوق‌های مبتنی بر طلا به سکه طلا و اوراق مشتقه مبتنی بر طلا اختصاص می‌یابد و باقی سرمایه به اوراق با درآمد ثابت تعلق می‌گیرد.

5. صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی

یکی دیگر از انواع صندوق سرمایه گذاری در سهام، این نوع از صندوق است. صندوق سرمایه گذاری شاخصی برای کسانی مناسب است که توقع بازدهی بالا از صندوق‌های سرمایه گذاری دارند. گاهی این سوال در ذهن سرمایه گذاران صندوق‌ها به وجود می‌آید که چرا بازدهی صندوق‌ها نسبت به بازدهی بازار بورس پایین‌تر است؟

این سوال از یک دید سطحی و یا کلی تولید می‌شود. در واقع، باید در نظر داشت که هر صندوق صرفا به این شکل نیست که با بازدهی بازار بورس کاملا همگام باشد و بی شک با مفاد و محدودیت‌هایی که دارد طبق سیاستی خاص عمل می‌کند اما برای افراد متوقع در این زمینه صندوق سرمایه گذاری شاخصی می‌تواند گزینه بسیار مناسبی باشد.

این نوع صندوق سرمایه گذاری در سهام با جمع آوری دارایی‌ها از سرمایه گذاران با محدودیت‌های صندوق شروع به خرید و تشکیل سبدی متنوع از دارایی‌ها قبل از کسر هزینه‌ها و درصدهای کارمزد سعی می‌کند با بازدهی بورس تهران همراه باشد و در نوسانات خود هم قدم با بازدهی متوسط بازار بورس تهران حرکت می‌کند؛ به این معنی که هر گاه شاخص کل دچار نوسان شود (منفی و مثبت) بازدهی صندوق نیز متاثر از آن تغییر می‌کند.

صندوق سرمایه گذاری شاخصی باید تعداد حداقلی (یعنی حداقل ۲۵ و حداکثر ۴۵ شرکت) را انتخاب کند و به پرتفوی صندوق اضافه کند تا بتواند جنبش پرتفویی خود را با شاخص کل بازار بورس تهران همراه کند. با این حساب، شرکت‌های کوچک و شرکت‌های بزرگی که در سایر شرکت‌های پذیرفته شده در بورس سرمایه گذاری کرده‌اند در این صندوق سرمایه گذاری و در میان سهام پرتفوی آن جایی ندارند.

شاید این پرسش به وجود بیاید که بسیاری از شرکت‌هایی که امروز در فلان تاریخ که هستیم به اصطلاح روی بورس هستند اما بعد از مدتی با پایین آمدن بازدهی‌شان دیگر در شاخص کل تاثیر چشم گیری ندارند و مسئله این جا است که در دوره‌ای که این شرکت سود دهی و تاثیر گذاری در شاخص داشته است، سهام آن به عنوان یکی از سهم‌های موجود در صندوق خریداری شده، با این حساب تکلیف چنین سهم بی تاثیری که در سبد سهام شرکت قرار گرفته است چیست؟

در جواب باید گفت که صندوق‌های سرمایه گذاری شاخصی برای این که بتوانند با شاخص کل بازار بورس همقدم باشند، هر شش ماه یکبار با بازنگری و تصحیح در سبد صندوق، وزن و بازدهی هر شرکت موجود در صندوق را با شاخص کل بازار بورس مطابقت می‌دهند.

این نوع نظارت و اجرا باعث می‌شود که ذاتا این نوع از صندوق با مدیریتی منفعل اداره شود. همچنین برای این که اختلاف بازدهی صندوق با شاخص کل بازار بورس دچار اختلاف و انحراف زیاد نشود، ارکان صندوق سرمایه گذاری شاخصی از حداقل ممکن کارمزد برخوردار هستند.

بیشتر بدانید: سرمایه‌گذاری چیست؟

6. صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردان

همان‌طور که نیاز بازار سرمایه روز به روز در کشور به کارهایی مانند بازارگردانی تخصصی بیش‌تر می‌شود، به همین خاطر، صندوق‌های بازارگردانی که یکی از زیرشاخه‌های انواع صندوق سرمایه گذاری در سهام محسوب می‌شوند به وجود آمده‌اند.

این صندوق با جمع آوری وجه از سرمایه گذاران اقدام به بازارگردانی یک یا چند سهم می‌کند و با در نظر داشتن نوسانات غیر معمول این سهام و به منظور افزایش نقدشوندگی و همچنین هماهنگی عرضه و تقاضا به کسب بازدهی از عملکرد خود می‌پردازد.

برای سرمایه گذاری در صندوق های اختصاصی بازارگردان باید دقت داشت که این صندوق‌ها تنها روی یک یا چند سهم بنا بر اساسنامه و امیدنامه صندوق سرمایه گذاری می‌کنند و به غیر از آن چه که اساسنامه تعیین کرده است در سایه سهام سرمایه گذاری نمی‌کنند.

این صندوق‌ها نیز برای تامین و اجرای تعهدات خود مانند تضمین نقد شوندگی، همچنین، روی اوراق با درآمد ثابت نیز سرمایه گذاری می‌کنند. در نگاه اول، این صندوق به نظر پر ریسک می‌آید اما به دلیل تکیه بر بازارگردانی تخصصی و رصد لحظه‎ای نوسانات بازار، در حال رشد لحظه به لحظه و رشد چشمگیر هستند.

البته صندوق های‌سرمایه گذاری اختصاصی بازارگردان از معافیت مالیاتی و تخفیف بالای کارمزد نیز برخودار هستند. این صندوق‌ها همگام با معاملات الگوریتمی و فناوری در بازار سرمایه، یکی از صندوق‌های آینده دار در کشور به حساب می‌آیند.

7. صندوق‌های پروژه‌ای

این صندوق‌ها در میان انواع صندوق سرمایه گذاری را می‌توان به عنوان جایگزینی مناسب به جای وام بانکی و اوراق قرضه قلمداد کرد. در واقع، با روی آوردن به صندوق‌های پروژه‌ای می‌توان از سختی‌های گرفتن وام از بانک‌ها فاصله گرفت و برای تامین مالی یک پروژه راحت‌تر تامین مالی کرد.

این صندوق‌ها با جمع کردن دارایی‌های سرمایه گذاران، پروژه ها را تامین مالی می‌کنند و در عوض سرمایه گذاران می‌توانند در دارایی‌های پروژه شریک شوند. هزینه‌های اداره صندوق‌های سرمایه گذاری پایین است و سرمایه گذاران از بابت اطمینان به سود آوری این صندوق‌ها روز به روز بیش‌تر تمایل به سرمایه گذاری در این صندوق‌ها پیدا می‌کنند.

8. صندوق های سرمایه گذاری زمین و ساختمان

درمیان انواع صندوق سرمایه گذاری، این بازار را رقیب اصلی بازار بورس می‌دانند. البته ورود به این بازار برای سرمایه گذاران خود سختی‌هایی را به همراه دارد و معمولا سرمایه گذاری در صندوق های زمین و ساختمان با ارقام بالا انجام می‌شود.

برای مثال، یک سرمایه گذار باید حداقل مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان برای سرمایه گذاری در این صندوق‌ها داشته باشد. هدف به وجود آمدن این نوع از صندوق‌ها این است که وجوه سرمایه گذاران جمع آوری شود و در ساخت پروژه‌های ساختمانی مشخص گذاشته شود.

البته گفتنی است که صندوق‌های زمین و ساختمان به طور مستقیم واحدهای ساختمانی را در اختیار سرمایه گذاران قرار نمی‌دهند. در پایان عمر صندوق، بر اساس قوانین، واحدهای ساختمانی در مزایده به بهترین خریدار فروخته می‌شود و عایدی به دست آمده از فروش واحدها به سرمایه گذاران صندوق می‌رسد.

ارکان این صندوق نیز با سایر صندوق‌ها متفاوت است؛ مجمع صندوق، مدیر سرمایه گذاری، مدیر ساخت، مدیر ناظر، متولی، حسابرس، متعهد پذیره نویسی، بازارگردان، هیئت مدیره از ارکان صندوق‌های سرمایه گذاری زمین و ساختمان هستند.

9. صندوق های سرمایه گذاری نیکوکاری

این نوع از صندوق‌ها با جمع آوری سرمایه از افراد نیکوکار تشکیل سبد می‌دهد و از دارایی‌ها و مدیریت این سبد، کل یا قسمتی از سرمایه را صرف امور نیکوکارانه می‌کند.

بر این اساس، صورت گواهی سرمایه گذاری به نام بهزیستی یا سایر سازمان‌های نیکوکاری صادر می‌شود و به شخص نیکوکار لوح تقدیری اعطا می‌شود. صندوق های نیکوکاری می‌توانند از انواع صندوق سرمایه گذاری با اوراق با درآمد ثابت، سهام و یا مختلط باشند و البته ممکن است ضامن نقدشوندگی داشته باشند.

صندوق‌های سرمایه گذاری نیکوکاری علاوه بر ارکان صندوق یک مدیر اجرایی نیز دارند. مدیر اجرایی مبالغ موردنظر برای استفاده در امور نیکوکارانه را از صندوق دریافت می‌کند و مورد استفاده قرار می‌دهد.

همچنین، مدیر اجرایی می‌تواند گزارش‌های دوره ای از وجوه صرف شده را تهیه و با اسناد و مدارک، با رعایت مقررات، در پایگاه اینترنتی صندوق منتشر کند. گفتنی است که تمام صندوق‌های سرمایه گذاری می‌توانند صندوق‌های قابل معامله (ETF) و یا غیر قابل معامله (Non-ETF) باشند. برای مشاهده دسته بندی صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله و غیر قابل معامله به صفحه مربوطه مراجعه کنید.