سفر در تاریخچه بازار بورس ایران

اولین بار بود که عبارت "بازار بورس ایران" را از زبان یک مجری خوش صدا که اخبار اقتصادی می‌گفت شنیدم. با سن کمی که داشتم بی شک چیزی از سرفصل‌ها و گفته‌های اقتصادی پیزی دستگیرم نمی‌شد. اما واژه بورس برایم جذاب و گوشنواز بود. هر زمان هم که در مورد این بازار صحبت می‌شد، یک تصویر از افراد سرمایه‌گذار در رسانه نشان داده می‌شد که با هیجان در حال داد و ستد بودند و دور تا دورشان را هم نمایشگرهای بزرگی گرفته بود و هر کدام از نمایشگرها هر لحظه اعداد سبز و قرمزی را با سرعت بالایی عوض می‌کردند. از آن سال‌ها زمان زیادی می‌گذرد و من هم یکی مانند بقیه سرمایه گذاران در گود بازار سهام قرار گرفته‌ام و کمابیش با این بازار آَشنایی دارم. اما جالب است که گاهی فکر می‌کنیم بورس از آن‌جایی شروع شده است که ما با آن آشنا شده‌ایم. در صورتی که این بازار تاریخچه خاص خود را دارد که با رویدادهای تاریخی کشور دچار تغییر و تحولات بسیاری شده است. خوبی دانستن تاریخ این است که دست‌کم از گذار زمانه و حال و احوالات بازاری مانند بورس آگاه می‌شویم و می‌فهمیم که ما هم در بازه‌ای از این تاریخ قرار داریم و دیدن بعضی اتفاقات خوشایند و ناگوار در این بازار چندان موضوع عجیبی نیست؛ چراکه بسیاری از این رویدادها مانند نزول و صعود سهام در گذشته هم اتفاق افتاده است. ورق زدن برگ‌های تاریخ بازار بورس برای رسیدن به بینشی بهتر خالی از لطف نیست.

لوگوی بازار بورس تهران، ریشه در باستان

هر چند ساقه و برگ بازار بورس تهران به دوران معاصر مربوط می‌شود اما لوگو و یا به زبان فارسی خودمان، نشان انتخاب شده برای این بازار ریشه در باستان این مرز و بوم دارد. تاریخ خوانی یک پدیده مانند بازار بورس بدون توجه به نشانه‌ها و سمبل‌ها هیچ لطفی ندارد. لا به لای جستارهایم برای ورق زدن تاریخچه بازار بورس ایران متوجه لوگو آن شدم که طرحی دایره وار دارد و در میان این دایره چهار انسان دست یکدیگر را زنجیره وار گرفته‌اند. بماند که چقدر به جهان‌بینی این نشان که به دوران هخامنشیان برمی‌گردد افتخار کردم اما معنی جالب توجه‌ای در این نماد وجود دارد؛ دایره‌ای که نشان از جهان دارد و چرخش چهار انسان و کوزه‌های آبی که به دست این چهارتن است همگی نشان از پیدایش کیهان دارند. اما این دایره بر دو شاخ گاو سوار است که نماد فراوانی و ثروت است. ترکیبی از انسان، آب، آبادانی و ثروت! یکی از خوش‌سلیقگی‎هایی که باید در تاریخچه بازار بورس ایران به آن اعتراف کرد انتخاب همین نماد مفرغی است.

بیشتر بخوانید: بورس چیست؟

داستان بازار بورس ایران از کجا شروع شد؟

جدا از جنگ و قحطی و قهر و آشتی‌هایی که ثبت شده اما تاریخ گاهی نگاهی مهربان هم خرج ما ایرانیان کرده است. نمونه بارزش را می‌شود همین فعالیت رسمی بازار بورس اوراق بهادار ایران به حساب آورد. می‌گویند هر داستانی یا با ورود یک غریبه به شهر آغاز می‌شود و یا با رفتن یک آشنا از شهر. این بار غریبه‌ای در سال 1315 به نام وان لوترفلد از بلژیک دعوت شد تا چند و چون ماجرا را برای به وجود آمدن بورس اوراق بهادار ایران بررسی کند. البته بانک ملی هم پا به پای این شخص بلژیکی جلو آمد و بالاخره هر چه که برای شروع بازار بورس و آغاز تاریخچه بازار بورس ایران لازم بود فراهم شد. اما تاسیس این بازار به خاطر فعالیت مردی عصبانی به نام هیتلر در آلمان و شروع جنگ جهانی دوم به حالت تعلیق درآمد و یا بهتر بگوییم متوقف شد. اما از آن‌جا که در تاریخ هم همیشه روی یک پاشنه نمی‎‌‎چرخد، بالاخره بعد از تغییراتی که در شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران حوالی سال‌های 53 و 54 هجری شمسی اتفاق افتاد تاسیس این بازار جدی شد و با تصویب لایحه قانون بورس اوراق بهادار در جایی به نام مجلس شورای ملی کار بازار بورس ایران شروع شد. ارتباطات با کشورهای غربی بهتر شده بود و دلیل جدی شدن ماجرا هم از همین افق روشن ارتباطات سیاسی و اجتماعی ایران با کشورهای دیگر نشات می‌گرفت. البته که جذب سرمایه و خوشامدگویی به میزبانان تجاری و اقتصادی به کشور نیازمند زیرساخت‌های لازم داشت که به خاطر عدم این آمادگی، اجرای قانون بورس اوراق بهادار ایران تا سال 1346 عقب افتاد.

بیشتر بخوانید: سفته بازی چیست و سفته باز چه کسی است؟

اوضاع بازار بورس از 1346 تا اول انقلاب

از سال 46 هجری شمسی اوضاع بازار بورس تغییر کرد. شرکت‌های مانند شرکت نفت پارس و ارواق قرضه دولتی و خزانه‌های متفاوت و همچنین از میان بانک‌ها، بانک توسعه صنعتی و معدنی هم به این بازار ورود کردند با اوج گرفتن رشد محصولات ناخالص داخلی حجم معاملات بورس اوراق بهادار تهران از 83 به 150 میلیارد ریال رسید. این سال‌ها تا سال 1351 را می‌شود جز سال‌های طلایی تاریخچه بازار بورس ایران به حساب آورد. کار به جایی رسید که مجلس ملی با پیشنهاد ورود سرمایه‌گذاران خارجی رو به رو شد و شروع به بررسی این پیشنهاد کرد. البته شاید از قسمت‌های ناخوشایند ماجرا در این سال‌ها بتوان به این موضوع اشاره کرد که در سال 1354، معاملات برای کارکنان سازمان بورس که ساختمان این سازمان چند سالی است از خیابان حافظ به محله سعادت آباد منتقل شده ممنوع شد. دلیل این ممنوعیت این بود که کارکنان سازمان بورس به اسناد دسترسی دارند و ورود آن‌ها برای انجام معاملات می‌تواند برای بازار مضر باشد.

بیشتر بخوانید: سامانه سجام چیست؟

سال‌های سیاه بازار بورس

بی شک آغاز جنگ تحمیلی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و حال و اوضاع آشفته اوایل انقلاب تاثیر بسیاری بر اوضاع بازار بورس ایران گذاشت. اوضاع بی ثبات و جنگ باعث بی اعتمادی شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران شد و تا سال 1361 روند نزولی و خروج شرکت‌ها از بازار بورس ادامه داشت. اما از سال 16 تا 67 هجری شمسی که دولت تصمیم گرفت قسمتی از فعالیت‌ها را از ادارات دولتی خارج کند و به بخش خصوصی بسپارد اوضاع بورس بهتر شد و بعد از قبول قطعنامه 598 و پایان جنگ تحمیلی معاملات در بازار بورس بیش‌تر شد. می‌بینیم که تاریخچه بازار بورس ایران نیز فراز و نشیب‌های ناگواری به خود دیده است که البته همیشگی نبوده و دست آخر اوضاع رو به بهبودی رفته است. البته گفتنی است که رکودهای عجیب و غریبی هم دامن‌گیر بازار بورس شده است.

بیشتر بخوانید: تاریخچه بازار بورس ایران

رکود در تاریخچه بازار بورس ایران

یکی از عبارت‌های نام‌آشنا به گوش فعالان بازار بورس ایران عبارت «یکشنبه سیاه» است. یکشنبه‌ای که به 22 دی 1392 برمی‌گردد. در این روز به دلیل تصمیماتی که دولت گرفته بود دامنه معاملات به 85 هزار واحد برگشت و سقوطی بی مثال را در تاریخچه بازار بورس ایران رقم زد. مهار نقدینگی و بعضی عوامل دیگر مانند افزایش قیمت مواد اولیه پتروشیمی برای مبارزه با فساد اقتصادی باعث شد که تا این روند نزولی با زمستان 94 ادامه پیدا کند. البته گفتنی است که از مرداد تا مهر 1392 نیز یک رکود دیگر با افت 25 درصدی شاخص بورس ظاهر شد که البته این عدد برای بسیاری از شرکت‌ها حکم افت هفتاد درصدی سهام‌شان را داشت.

بیشتر بخوانید: سبدگردانی چیست؟ و مزایای آن کدامند؟

آینده نگری از نگاه تاریخ بورس

تقریبا هر آن‌چه که به چشم ندیده‎ایم را از تاریخچه بازار بورس ایران ورق زدیم. نگاه به روزهایی که از این بازار گذشته یک موضوع را برای ما روشن می‌کند و آن هم این است که نباید بدون داشتن دانش کافی به صورت خودسرانه اقدام به سرمایه گذاری کنیم. خوب است که از ابزارهای سرمایه گذرای مانند صندوق های سرمایه گذاری موفق که از فضای سرمایه گذاری آنلاین بهره می‌برند برای حضور در بازارهای سرمایه مانند بازار بورس بهره‌مند شویم تا تاریخ را برای خود تبدیل به استفاده از تجربه دیگران کنیم و نه این که خودمان هم تبدیل به عبرت تاریخی شویم.