تراز تجاری چیست؟

یکی از مهمترین مفاهیمی که از گذشته تا امروز برای اقتصاد کشورها و افراد یک جامعه اهمیت داشته، تجارت است. تجارت کالا و خدمات باعث می‌شود کمیابی اقلام و اجناس در یک سرزمین از بین برود یا بهبود یابد. از طرفی، با ورود برخی مواد اولیه از سایر کشورها تولید در کشور بهتر می‌شود. تجارت برای کشور صادرکننده هم مزایا دارد و می‌تواند علاوه بر افزایش درآمد صادرکنندگان، موجب رشد و توسعه بلندمدت در آن کشور هم بشود. معمولا در گزارش‌های گمرکی به میزان و ارزش کالاهای وارداتی و صادراتی اشاره می‌کنند تا بدانند وضعیت تجاری یک کشور چگونه است. یکی از مواردی که برای سنجش وضعیت تجارت یک کشور به کار گرفته می‌شود، تراز تجاری است. در ادامه به این موضوع اشاره خواهیم کرد که تراز تجاری چیست و به چه کار می‌آید.

بیشتر بدانید: رکود اقتصادی چیست؟

تراز تجاری چیست؟

در تعاریف اقتصادی، تراز تجاری در واقع خالص صادرات را نشان می‌دهد. حتی فقیرترین کشورها هم کالاها یا خدماتی تولید می‌کنند و آنها را با سایر کشورها مبادله می‌نمایند. این مبادله بر اساس پول انجام می‌شود. از سوی دیگر، همه کشورها واردات کالا و خدمات نیز دارند و برای وارد کردن آنها مبالغی پرداخت می‌کنند. اختلاف ارزش میان مبالغ صادرات و واردات در یک بازه زمانی مشخص در یک اقتصاد را تراز تجاری می‌گویند. اگر ارزش صادرات کالا و خدمات یک کشور بیش از واردات آن باشد، تراز تجاری آن مثبت است و اصطلاحا آن اقتصاد «مازاد تجاری» دارد. اگر هم ارزش واردات کالا و خدمات کشوری بیش از صادرات آن باشد، تراز تجاری آن منفی می‌شود و اصطلاحا می‌گوییم آن کشور «کسری تجاری» دارد. البته نباید تصور کنید که لزوما کشوری که مازاد تجاری یا کسری تجاری دارد، وضعیت نامساعدتری دارد. عوامل دیگری در این زمینه تاثیر دارند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.

بیشتر بخوانید: مفهوم قوی سیاه در بازارهای مالی چیست؟

یک مثال برای درک بیشتر

برای درک بهتر تراز تجاری، فرض کنید کشوری دو محصول مانند نفت صادر کرده و رایانه وارد می‌کند. اگر در یک بازه زمانی مشخص مثلا یک سال 50 میلیون بشکه صادر کرده و هر بشکه قیمت 50 دلار داشته باشد، کل صادرات آن 2.5 میلیارد دلار (50000000 * 50 دلار) خواهد شد. از سوی دیگر اگر سالانه از کشور دیگری یک میلیون رایانه به قیمت 1500 دلار وارد کند، در مجموع 1.5 میلیارد دلار (1000000*1500 دلار) واردات خواهد داشت. به این ترتیب کشور فرضی صادرکننده نفت نسبت به دیگری مازاد تجاری دارد، زیرا رقم صادرات آن بیش از واردات است. این موضوع را می‌توان به کل مبادلات تجاری واردات و صادرات با کشورهای دیگر تعمیم داد و کل اقلام را با کل کشورها در نظر گرفت تا تراز تجاری یک کشور با بقیه دنیا به دست بیاید.

عوامل موثر بر تراز تجاری

عوامل زیادی هستند که روی تراز تجاری اثر می‌گذارند. معمولا هر چه کشوری راحت‌تر بتواند بهتر تولید را انجام دهد و دست به صادرات بزند، تراز تجاری آن مثبت‌تر خواهد بود. به همین دلیل هم عواملی که در این زمینه بهتر عمل کنند، روی پتانسیل‌های صادراتی یک کشور موثر خواهند بود. به عنوان مثال هزینه‌های تولید و نیروی کار یکی از مهمترین این عوامل است. هر چه قیمت تمام شده محصولی برای یک کشور پایین‌تر باشد، در عرصه بین‌المللی توان رقابت بالاتری دارد و می‌تواند با آن محصول تجارت خود را با سایر کشورها گسترش دهد. چین در دهه‌های گذشته از چنین اهرمی برای افزایش صادرات استفاده کرده بود.

بیشتر بخوانید: ریسک چیست؟ و انواع ریسک سرمایه‌گذاری کدامند؟

مورد بعدی نرخ ارز است. قیمت یک کالا بر اساس پول مشخص مشخص می‌شود، بنابراین وقتی نرخ ارز یک کشور در مقابل کشور دیگری افت کند، عملا به معنای آن است که تولید در آن کشور پتانسیل این را دارد که ارزان‌تر تمام شود. از جمله موارد دیگری که می‌تواند روی تراز تجاری و میزان آن تاثیر بگذارد، میزان عرضه و تقاضا برای کالاهای مختلف و در شرایط خاص است. به عنوان مثال شرایط کرونایی روی کشورها و تراز تجاری کشورهایی که به شدت درگیر بودند، تاثیر گذاشت. مساله دیگر، وجود محدودیت‌های تجارت و انواع مالیات یا تعرفه است که قابلیت آن را دارند که واردات یا صادرات یک یا مجموعه‌ای از کالاها و خدمات را با مشکلات یا تسهیلاتی روبرو کنند. البته گاهی پای موانع واردات و صادرات غیرتعرفه‌ای هم به میان می‌آید. به عنوان مثال برخی ملاحظات زیست‌محیطی یا بهداشتی و استانداردهای ایمنی می‌تواند روی صادرات یا واردات کالاها و خدمات موثر باشد.

نقش تحریم‌ها بر تراز تجاری

یک مورد دیگر، دسترسی کشور مبدا واردات به ارزهای خارجی است. از آنجایی که پرداخت‌های مربوط به تجارت معمولا با استفاده از ارزهای معتبر بین‌المللی انجام می‌شود، در صورت عدم دستیابی یک کشور به منابع ارزی، واردات با مشکلاتی روبرو خواهد شد. مواردی مانند تحریم‌ها و دشواری‌های نقل و انتقالات مالی نیز می‌توانند واردات و صادرات و تراز تجاری یک کشور را مختل کنند. گاهی وقت‌ها این تحریم‌ها به دلیل اثرگذاری بر افزایش قیمت مواد اولیه وارداتی و کالاهای واسطه‌ای، هزینه تولید را برای یک کشور افزایش می‌دهند و رقابت‌پذیری آن را از این طریق کاهش می‌دهند. این عوامل مواردی بودند که می‌توانند روی تراز تجاری تاثیر بگذارند.

بیشتر بدانید: ارزش خالص دارایی یا NAV چیست؟

جمع‌بندی

در این مطلب با تراز تجاری و عوامل موثر بر آن آشنا شدیم. کشورهایی که به دنبال صادرات محصولات یا خدمات خود به کشورهای دیگر هستند، در صورتی که از فناوری مناسب یا قیمت مناسبی استفاده کنند، بیشتر از سایر کشورها توانایی گرفتن بازارها را دارند. همان طور که دیدیم، در شرایطی که یک کشور در شرایط نسبتا عادی و غیربحرانی اقتصادی باشد، هنگام افت نرخ ارز خود می‌تواند با استفاده از صادرات، تراز تجاری خود را مثبت کند و ظرف مدتی وضعیت اقتصادش را بهبود بخشد.