حق تقدم سهام چیست؟

ممکن است زمانی که به حرف افراد فعال در بازار سهام گوش کرده‌ایم یا موقعی که در جستجوی نام نماد بورسی خاصی بوده‌ایم، با عبارت «حق تقدم» مواجه شده باشیم. اینجاست که از خود پرسیده‌ایم که این «حق تقدم» به چه معنا است و ما چرا نمی‌توانیم آن سهم را که حق تقدم شده است معامله کنیم؟ قانون تجارت به این سوال که حق تقدم چیست پاسخ می‌دهد.

بر اساس قانون تجارت زمانی که شرکتی قصد افزایش سرمایه از طرف آورده نقدی یا مطالبات سهام‌داران را داشته باشد، باید اولویت افزایش سرمایه را به سهام‌داران وقت شرکت اختصاص دهد. می‌دانیم که مقدم بودن یعنی این‌که اگر صفی وجود دارد، آن که مقدم است جلوتر از هر کسی در صف تقاضا قرار می‌گیرد.

با این حساب، سهامداران شرکت ناشر سهام در بازار سرمایه – بنابر درصد مالکیتی که از سهام آن شرکت دارند - دارای حق تقدم خرید سهام می‌شوند. در کنار شناخت ابعاد و تعریف‌های مختلف مربوط به بازار سرمایه، بهتر است با مفهوم و مزایا و همچنین نحوه عملکرد حق تقدم آشنا شویم.

چطور نماد حق تقدم را تشخیص دهیم؟

پیش‌تر گفته شد که اگر سهمی دارای حق تقدم باشد، در تابلوی بورس یا در زمان جستجوی نماد در میان سهام مختلف، نمایش داده می‌شود. اما ما به عنوان مخاطب بازار سرمایه چطور می‌توانیم تشخیص دهیم که نماد بورسی موردنظرمان حق تقدم است یا خیر. شرکت‌های حاضر در بورس به طور مشخص دارای یک نماد بورسی هستند.

سرمایه گذاران در بازار سرمایه به خوبی با این نمادها آشنا هستند. به عنوان مثال اگر شرکت ناشر سهم موردنظر بخواهد از محل آورده اقدام به افزایش سرمایه کند، در انتهای نماد بورسی‌اش حرف «ح» اضافه می‌شود. حق تقدم خرید سهام به سهامداران بر اساس مالکیت سهم‌شان داده می‌شود. اما دیگر چه مواردی در تخصیص حق تقدم به سهام‌داران رعایت می‌شود؟

حق تقدم و سهام‌داران

معادله‌ای که حق تقدم خرید سهام بر اساس آن به سهام‌داران اختصاص پیدا می‌کند به این شکل است که درصد افزایش سرمایه تقسیم بر 100 می‌شود و نتیجه آن در تعداد سهام ضرب می‌شود. نتیجه این معادله می‌شود تعداد حق تقدم تخصیص یافته به سهامداران را مشخص کند. سهام‌داران نیز بر اساس اولویت‌بندی از این تعداد حق تقدم بهره‌مند می‌شوند.

برای درک بهتر تخصیص حق تقدم، مثالی را بررسی می‌کنیم. تصور کنید شرکتی می‌خواهد 100 درصد افزایش سرمایه از محل آورده داشته باشد. به این معنا که می‌خواهد تعداد 1000 سهم خود را به 2000 سهم برساند. در این صورت، یکی از سهام‌داران که دارای 5 درصد از مالکیت شرکت است و قبل از افزایش سرمایه مالک 50 سهم از شرکت موردنظر بوده است می‌خواهد هم مالکیت 5 درصدی‌اش را حفظ کند و هم تعداد سهامش را با حق تقدم خرید سهام شرکت به 100 سهم برساند. این مالک می‌تواند با پرداخت مبلغ مشخص بابت هر کدام از حق تقدمی که به او داده شده است، حق تقدم‌ها را به سهام عادی آن شرکت تبدیل کند و بعد تعداد سهامش را به 100 سهم برساند.

نکته؛ این حالت از تبدیل حق تقدم به سهام برای استفاده از تخصیص حق تقدم تنها زمانی قابل اجرا است که شرکت موردنظر بخواهد سهام جدید برای فروش منتشر کند. به این معنی که تنها زمانی می‌توان حق تقدم را به سهام تبدیل کرد که شرکت افزایش سرمایه را از آورده نقد انجام دهد و نه از سودی انباشته که به سهام‌داران تعلق دارد. بعد از تایید افزایش سرمایه شرکت، فرم برای سهام‌داران ارسال می‌شود که همان گواهی حق تقدم نامیده می‌شود. به طور معمول، سهام‌داری که می‌تواند از حق تقدم استفاده کند، پس از دریافت گواهی حق تقدم از یکی از سه تصمیم زیر اقدام به استفاده از حق تقدم خود می‌‎کند.

اول – تبدیل حق تقدم به سهم

در صورتی که سهام‌داران دارای حق تقدم بخواهند با حفظ درصد مالکیت خود در شرکت اقدام به شرکت در افزایش سرمایه کنند باید فرم گواهی حق تقدم را در بازه زمانی که شرکت مشخص کرده است پر کنند و ارسال کنند. در صورتی که فرم ارسال نشود، از طرف شرکت به این معنا است که سهام‌دار تمایل به دریافت حق تقدم خرید سهام ندارد.

بعد از ارسال فرم و در ادامه برای تبدیل حق تقدم به سهم باید سهام‌دار اقدام به پرداخت مبلغ اسمی بابت هر حق تقدم کند تا به این صورت حق تقدم را به سهم تبدیل کند. گفتنی است که جزئیات فرآیند تبدیل حق تقدم به سهم شرکت موردنظر را می‌توان از طریق سایت کدال پیگیری کرد. بعد از انتشار فرآیند تبدیل حق تقدم از طریق شرکت ناشر در سایت کدال، اگر سوالی برای متقاضیان حق تقدم پیش آمد، آن‌ها می‌توانند سوالات خود را از طریق راه‌های ارتباطی با امور سهام شرکت در میان بگذارند.

دوم – فروش حق تقدم

زمانی که حق تقدم در چرخه معاملات بازار سرمایه قرار می‌گیرد، بازه زمانی 60 روزه برای معامله حق تقدم در نظر گرفته می‌‎شود. دارندگان حق تقدم خرید سهام می‌توانند در این بازه اقدام به فروش حق تقدم خود کنند و از وجه نقد آن استفاده کنند. گفتنی است که محدودیتی در خرید و فروش حق تقدم در 60 روز مشخص شده نیست و هر فرد می‌تواند به طور نامحدود اقدام به خرید و فروش حق تقدم کند. باید دقت داشت که دامنه نوسان قیمت حق تقدم دو برابر دامنه نوسان سهم شرکت است. به این معنی که ممکن است ریسک در خرید و فروش حق تقدم بیش‌تر از سهم شرکت باشد.

سوم – عدم واریز وجه اسمی و فروش حق تقدم

عدم واریز وجه اسمی و عدم فروش حق تقدم به این معنا است که دارنده حق تقدم در زمان مشخص شده نسبت به حق تقدمی که به او تعلق گرفته است بی تفاوت باشد و در موعد مقرر برای واریز وجه اسمی به حساب شرکت اقدام نکند. بعد از تمام شدن بازه زمانی مشخص شده، حق تقدمی که به این افراد تعلق گرفته است از سبد دارایی‌شان خارج می‌شود و شرکت میزان حق تقدم باقی‌مانده را در پذیره نویسی عمومی به فروش می‌رساند. بعد از این‌که حق تقدم‌های استفاده نشده در پذیره نویسی عمومی به فروش برسد، با کسر هزینه و کارمزد فروش، میزان مبلغ باقی‌مانده به حساب سهام‌دارانی که از حق تقدم خود استفاده نکرده‌اند واریز می‌شود.

مزایا و معایب عرضه حق تقدم

عرضه حق تقدم هم مانند امکان‌های دیگری که در بازار سرمایه وجود دارند دارای مزایا و معایبی است. در ابتدا به برشماری مزایای حق تقدم خرید سهام می‌پردازیم و سپس به معایب آن اشاره می‌کنیم.

مزایای حق تقدم سهام

1. اولین مزیت، به وجود آمدن افزایش تقاضا برای سهام شرکت ناشر به خاطر عرضه حق تقدمی است که ارائه کرده است.

2. عرضه حق تقدم بهانه‌ای می‌شود تا سهام‌داران وقت بر مدیریت و تصمیمات شرکت تمرکز بیشتری داشته باشند و این امر باعث می‌شود جذب سرمایه بیشتری برای شرکت به وجود بیاید.

3. فروش حق تقدم در مقایسه با فروش سهام عادی برای تامین مالی شرکت هزینه کم‌تری برمی‌دارد.

4. از مزایای حق تقدم سهام برای سهام‌داران می‌توان به این مزیت اشاره کرد که انتشار سهام جدید به قیمت پایین باعث کاهش قیمت در بازار سهام می‌شود. از طرف دیگر سهام‌داران هم می‌توانند بدون زیان از حق خرید خود استفاده کنند.

معایب حق تقدم سهام

1. زمان‌بر بودن فرآیند پذیره نویسی در عرضه حق تقدم از معایبی است که حق تقدم سهام دارد. از طرف دیگر، اگر بازار نزولی شود، احتمال ریسک بالا برای معاملات حق تقدم بیش‌تر از سهام عادی است.

2. سهامدارانی که به هر شکل از پذیره‌نویسی حق تقدم باخبر نشوند یا توانایی مالی کافی برای پذیره‌نویسی را نداشته باشند، از حق تقدم خرید سهام متضرر می‌شوند.