صندوق تضمین اصل سرمایه چیست؟

در سال‌های اخیر، مساله تورم مهمترین مشکل کشور بوده است. در این شرایط یکی از دغدغه‌های خانوار‌ها این بوده است که در کدام بازار سرمایه گذاری کنند، زیرا در صورت عدم سرمایه گذاری، دارایی‌های آن‌ها ارزش خود را از دست می‌دهد و قدرت خرید آنان کاهش می‌یابد. به همین دلیل سرمایه گذاری در سال‌های اخیر اهمیت بیشتری پیدا کرده است. با توجه به اینکه بازارهای سرمایه گذاری در کشور متعدد هستند و افراد به دلیل مشغله کاری یا عدم دانش اقتصادی بالا نمی‌توانند تمامی بازارها را برای سرمایه گذاری بررسی کنند، گاهی دچار اشتباه می‌شوند و جای نامناسبی را برای سرمایه گذاری انتخاب می‌کنند. صرف نظر از این موضوع، بازارهای مالی با نوسان همراه هستند و گاهی به خصوص وقتی در زمان نامناسبی وارد بازارها شوید، ممکن است با افت سرمایه روبرو شوید. برای رفع این مشکل، چاره‌ای اندیشیده شده و برخی از شرکت‌ها اقدام به معرفی صندوق تضمین اصل سرمایه کرده‌اند تا ترس سرمایه گذاران از ورود به بازار سهام را از بین ببرند. شاید بپرسید صندوق اصل تضمین سرمایه چیست؟ در اینجا ابتدا به بررسی بازار‌های مهم کشور و کارنامه آنها در سال‌های اخیر می‌پردازیم و بعد صندوق تضمین اصل سرمایه را نیز معرفی خواهیم کرد.

بازدهی بازارهای سنتی و عدم تضمین سرمایه آنها

بسیاری از خانواده‌ها آشنایی چندانی با ابزارهای مالی نوین ندارند و برای سرمایه گذاری به سمت بازار‌های سنتی می‌روند. بازار‌های سنتی در ایران شامل طلا، دلار و مسکن است. هرکدام از این بازار‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند. به عنوان مثال بازار طلا و دلار جزو سرمایه گذاری‌های پرریسک‌تر هستند. چون با هر گونه تغییر در شرایط اقتصادی یا سیاسی واکنش نسبتا سریعی در قیمت آن‌ها اتفاق می‌افتد. به همین دلیل خانوارها همواره نگران اصل سرمایه خود در سرمایه گذاری در این بازار‌ها هستند. از طرفی سرمایه گذاری در مسکن به نسبت بازار‌های طلا و دلار ریسک کمتری دارد. اما سرمایه لازم برای ورود به این بازار بسیار بالاتر از سایر بازارهای کشور است.بازار مسکن کمی دیر‌تر از بازارهای طلا و دلار به تغییرات شرایط اقتصادی واکنش نشان می‌دهد. در این بازار‌های سنتی هیچ کس نمی‌تواند اصل سرمایه را تضمین کند. برای سرمایه گذاران علاوه بر بازار‌های طلا، دلار و مسکن، سرمایه گذاری در بانک نیز وجود دارد.

بازدهی بازار‌های طلا، دلار و بورس در یک بازه زمانی پنج ساله از 9 اردیبهشت سال 1397 تا 9 اردیبهشت سال 1402 در نمودار زیر مورد بررسی قرار گرفته است. در این بازه زمانی شاخص هم وزن 48.2 برابر شده است که نسبت به سایر بازارهای مورد بررسی رشد بالاتری را ثبت کرده است. در نمودار زیر می‌توان بازدهی این بازار‌ها را در بازه پنج ساله مشاهده کرد.

اهمیت صندوق‌های سرمایه گذاری

بازار سهام یکی از بازارهایی است که در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از سرمایه گذاران قرار گرفته است. برای سرمایه گذاری در این بازار می‌توان به دو شیوه عمل کرد. اول اینکه به طور مستقیم اقدام به سرمایه گذاری در سهام شرکت‌های موجود در بورس کرد و دوم اینکه به صورت غیر مستقیم و با سرمایه گذاری در صندوق‌های سرمایه گذاری اقدام به سرمایه گذاری در بورس کرد.

برای سرمایه گذاری مستقیم در بورس افراد سرمایه گذار باید دانش مالی و اقتصادی کافی برای بررسی بازار داشته باشند. چون این بازار واکنش بسیار سریعی به اخبار نشان می‌دهد و ممکن است گاهی نوسانات زیادی داشته باشد. به همین دلیل این بازار جزو بازار‌های پرریسک محسوب می‌شود و تضمینی برای حفظ اصل سرمایه در آن وجود ندارد.

راه دوم برای ورود به بازار بورس، سرمایه گذاری غیرمستقیم است. سرمایه گذاری غیرمستقیم در بورس از طریق سرمایه گذاری در صندوق‌های سرمایه گذاری انجام می‌شود. ریسک صندوق‌های سرمایه گذاری به دلیل اینکه افراد دارای دانش مالی و اقتصادی مدیریت آن‌ها را بر عهده دارند ریسک به مراتب پایین‌تری نسبت به سرمایه گذاری مستقیم در بورس را دارند. صندوق‌های سرمایه گذاری اکثرا در سه بخش صندوق طلا، صندوق سهامی و صندوق درآمد ثابت فعال هستند.

به دلیل اینکه بیشتر حجم پورتفوی صندوق سرمایه گذاری طلا و صندوق سرمایه گذاری سهامی از طلا و سهام تشکیل شده است، به تغییر شرایط اقتصادی واکنش نشان داده و قیمت آن‌ها نوسان پیدا می‌کند. اما صندوق با درآمد ثابت به دلیل اینکه بیشتر حجم تشکیل دهنده آن از اوراق با درآمد ثابت تشکیل شده است عملا ریسک خاصی در آن‌ها وجود ندارد و اصل سرمایه در این نوع سرمایه گذاری حفظ خواهد شد. این همان چیزی است که بسیاری از سرمایه گذاران به دنبال آن هستند. البته باید توجه داشت که صندوق با درآمد ثابت نمی‌تواند بازدهی بالایی در هنگام بحران اقتصادی و تورم شدید برای سرمایه گذار داشته باشد.

صندوق‌های سهامی، پیشتازان بازدهی بلندمدت

در بالا گفتیم که بازار سهام در بازه 5 ساله عملکرد بسیار خوب و فراتر از سایر بازارها داشته است. نگاهی به بازدهی صندوق‌های سرمایه گذاری سهامی معتبر نشان می‌دهد که برخی از آنها عملکرد بهتری در مقایسه با بازار سهام داشته‌اند. به عنوان مثال در بازه زمانی 5 ساله از 9 اردیبهشت سال 1397 تا 9 اردیبهشت سال 1402 قیمت هر واحد از صندوق سهام آوای کیان تقریبا 35.9 برابر شده است که رشد بالاتری نسبت به سایر بازار‌های مورد بررسی داشته است. با این حال بازار سهام برای ریسک‌پذیرها گزینه مناسبی است.

به همین منظور است که صندوق‌های مختلط شکل گرفته‌اند تا ترکیبی از بازدهی مناسب سهام و ایمنی صندوق‌های درآمد ثابت را داشته باشند. اما یک پیشرفت دیگر هم صورت گرفته است. برخی از صندوق‌ها علاوه بر این ترکیب، اصل سرمایه را نیز تضمین می‌کنند. در ادامه به این سوال که صندوق های تضمین اصل سرمایه چیستند، اشاره خواهیم کرد.

صندوق تضمین اصل سرمایه چیست؟

در هفتصد و نود و هفتمین جلسه هیئت مدیره سازمان بورس مورخ 1401/02/28 موضوع راه اندازی نوع جدیدی از صندوق های سرمایه گذاری تحت عنوان صندوق سرمایه گذاری مختلط با تضمین اصل مبلغ سرمایه گذاری مطرح و مورد موافقت قرار گرفته است. صندوق های دارای تضمین اصل سرمایه به طور کلی دو ساختار دارند: اولی صندوق سرمایه‌گذاری با تضمین اصل مبلغ سرمایه‌گذاری توسط رکن ضامن و دومی صندوق سرمایه‌گذاری با تضمین اصل مبلغ سرمایه‌گذاری توسط دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز. در ادامه این دو ساختار را توضیح می‌دهیم.

صندوق تضمین اصل سرمایه توسط دارندگان واحدهای ممتاز

صندوق‌های تضمین اصل سرمایه به گونه‌ای هستند که اگر بازار روند روبه رشد داشته باشد، دارندگان این نوع صندوق از رشد بازار منتفع خواهند شد. اما نکته بسیار مهمی که در این نوع صندوق ها وجود دارند این است که اصل سرمایه سرمایه گذار در صورت ریزش بازار تضمین می‌شود. به عبارتی دیگر، تضمین اصل سرمایه به این معنی است که مبلغ اولیه سرمایه گذاری شده در هر شرایطی حفظ خواهد شد و سرمایه گذار هیچ گاه اصل سرمایه خود را از دست نخواهد داد. این صندوق‌ها دارای دو نوع واحد عادی و ممتاز هستند و واحد‌های ممتاز، اصل سرمایه واحدهای عادی را تضمین خواهند کرد.

در این رویکرد که به آن صندوق تضمین با مکانیزم اهرمی می‌گویند، ابتدا واحدهای ممتاز در قالب واحدهای صندوق‌های قابل معامله (ETF) برای عموم اشخاص حقیقی و حقوقی پذیره نویسی می‌شوند و سپس مجوز خرید و فروش واحدهای عادی با تضمین اصل سرمایه در قالب صندوق‌های صدور و ابطالی ارائه می‌شود. این در حالی است که واحدهای ممتاز همانند دیگر سهام موجود در بازار بورس بصورت آنلاین در کارگزاری‌ها قابل معامله هستند.

صندوق تضمین اصل سرمایه توسط رکن ضامن

در این نوع ساختار صندوق تضمین اصل سرمایه، واحدهای ممتاز برای اشخاص حقیقی و حقوقی پذیره نویسی نمی‌شوند بلکه این واحدها در اختیار شرکت سبدگردان هستند. در نتیجه صندوق تضمین اصل سرمایه توسط رکن ضامن فقط دارای واحدهای عادی است و مبنای این واحدها همچون واحدهای صندوق تضمین اصل سرمایه با مکانیزم اهرمی، بر مبنای صدور و ابطال است. سرمایه گذاران می توانند با مراجعه به اپلیکیشن، سایت یا شعب صندوق اقدام به سرمایه گذاری کنند.

پورتفوی صندوق با تضمین اصل سرمایه چگونه است؟

پرتفوی صندوق با تضمین اصل سرمایه بر حسب تصمیم کارشناسان می‌تواند تغییر کند. اما حداقل و حداکثری برای آن از سوی سازمان اوراق بهادار تعریف شده است. این صندوق‌ها به گونه‌ای هستند که پرتفوی آن‌ها باید حداقل 40 درصد و حداکثر 60 درصد سهام باشد و حداقل 40 درصد و حداکثر 60 درصد آن، اوراق با درآمد ثابت باشد.

این چیدمان پورتفو بر اساس نظر مدیران و کارشناسان صندوق بر حسب شرایط بازار می‌تواند متغیر باشد تا بازدهی بیشتری برای صندوق فراهم کند. یکی دیگر از ویژگی‌های بارز صندوق با تضمین اصل سرمایه این است که می‌تواند بر حسب رشد بازار بازدهی آن نیز افزایش یابد.

زیرا مدیران این صندوق می توانند حداکثر تا 60 درصد پرتفوی صندوق را بر حسب سهام منتخب شرکت‌های موجود در بورس تشکیل دهند.

واحدهای عادی

واحدهای عادی غیرقابل معامله هستند و بر اساس رویکرد صدور و ابطال کار می‌کنند. این واحدهای عادی صندوق تضمین اصل سرمایه برای افرادی تشکیل شده است که به هیچ عنوان ریسک ضرر کردن در بورس را نمی‌پذیرند.

طبق امید نامه منتشر شده از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار حداقل زمانی که سرمایه گذار باید صندوق را نگه‌داری کند 90 روز است اما بسته به شرکت‌های مشاور سرمایه گذاری و سبدگردان مختلفی که صندوق با تضمین اصل سرمایه صادر می‌کنند این مدت زمان ممکن است تغییر کند و به 180 روز یا بیشتر برسد.

به بیان ساده‌تر کسانی که دارای واحدهای عادی صندوق تضمین اصل سرمایه هستند بدون هیچ ترسی در صورتی که حداقل دوره ماندگاری تضمین اصل سرمایه را رعایت کنند، با ابطال واحدهای خود دچار هیچ گونه زیان یا خسرانی نمی‌شوند.

به بیان دیگر، اصل سرمایه آن‌ها در شرایط نزولی بازار حفظ خواهد شد و در صورتی که بازار روند رو به رشد داشته باشد می‌توانند کسب سود کنند. در ادامه با ذکر یک مثال این موضوع را روشن خواهیم ساخت.

به عنوان مثال اگر شخصی بخواهد 100 میلیون تومان در صندوق با تضمین اصل سرمایه، سرمایه گذاری کند و حداقل زمان لازم برای نگه داشت صندوق با تضمین اصل سرمایه 90 روز باشد، در صورتی که در روز 70ام سرمایه گذار تصمیم بگیرد که صندوق خود را ابطال کند و در این شرایط صندوق ده درصد افزایش قیمت پیدا کرده باشد، مقدار پولی که دریافت می‌کند 110 میلیون تومان خواهد بود.

یعنی اصل سرمایه به اضافه سود کسب شده. اما اگر این فرد بخواهد در همین روز 70ام صندوق را ابطال کند و قیمت صندوق در این 70 روز ده درصد کاهش قیمت داشته باشد، مقدار پولی که به سرمایه گذار تعلق می‌گیرد 90 میلیون تومان است. در واقع، چون حداقل زمان لازم برای نگه‌داری صندوق را رعایت نکرده است، اصل سرمایه آن تضمین نخواهد شد.

حالا فرض می کنیم این سرمایه گذار در روز 95ام، یعنی 5 روز بیشتر از حداقل زمان لازم برای تضمین اصل سرمایه، صندوق خود را ابطال کند. در این حالت اگر قیمت صندوق در این بازه زمانی 95 روزه ده درصد کاهش یافته باشد در هنگام ابطال صندوق همان 100 میلیون سرمایه اولیه به سرمایه گذار پرداخت خواهد شد و ضرری نخواهد کرد. اشاره کردیم که اگر قیمت صندوق ده درصد افزایش یافته بود در زمان ابطال صندوق، 110 میلیون تومان دریافت می‌کرد. یعنی فرد اصل پول به اضافه سودکسب شده را می‌گرفت.

واحدهای ممتاز

واحد‌های ممتاز صندوق تضمین اصل سرمایه در بورس قابل معامله هستند. در واقع این واحد‌های ممتاز صندوق تضمین اصل سرمایه هستند که اصل سرمایه دارندگان واحدهای عادی را تضمین می‌کنند. این واحد‌های ممتاز خود دارای تضمین اصل سرمایه نیستند و زمانی که بازار نزولی است، اصل سرمایه دارندگان واحدهای ممتاز تضمین نخواهد شد.

لازم به ذکر است که رویکرد دیگری برای تضمین اصل سرمایه وجود دارد. این رویکرد به این صورت است که دیگر واحدهای ممتاز در قالب واحدهای صندوق‌های قابل معامله (ETF) پذیره‌نویسی نخواهند شد و تضمین کننده اصل سرمایه سرمایه گذاران به عهده شرکت سبدگردان صندوق خواهد بود که به آن صندوق تضمین با رکن ثابت می‌گویند.

نحوه تضمین اصل سرمایه واحدهای عادی

تضمین اصل سرمایه واحدهای عادی به این صورت است که واحدهای ممتاز در صورت رشد بازار علاوه بر کسب سود خود از سود واحدهای عادی نیز کارمزد پلکانی کسب می‌کنند تا در صورتی که بازار نزولی بود اصل تضمین سرمایه واحدهای عادی را رعایت کنند.

اگر یک واحد عادی تا 20 درصد بازدهی داشته باشد به واحد ممتاز کارمزدی تعلق نمی‌گیرد. اگر این بازدهی 20 تا 30 درصد باشد، 10 درصد کارمزد به واحد ممتاز تعلق خواهد گرفت و درصورتی که بازدهی واحد عادی بین 30 تا 40 درصد باشد، 20 درصد کارمزد به واحد ممتاز تعلق می‌گیرد. در صورتی که بازدهی واحد عادی بیشتر از 40 درصد باشد، 30 درصد کارمزد به واحد ممتاز پرداخت خواهد شد.

صندوق تضمین اصل سرمایه کیان

در اردیبهشت سال 1402 صندوق تضمین اصل سرمایه کیان پذیره نویسی خود را آغاز می‌کند. این صندوق دارای رکن ضامن است و پورتفو و نحوه تضمین اصل سرمایه اولیه واحد‌های عادی در این صندوق بر مبنای اساس نامه و امید نامه صندوق‌های تضمین اصل سرمایه سازمان بورس اوراق بهادار است. حداقل مدت برای بهره‌مندی از مزیت تضمین اصل سرمایه اولیه توسط واحد‌های عادی 365 روز است.

جمع بندی

در این مطلب به بازدهی گزینه‌های مختلف سرمایه گذاری اشاره کردیم و نشان دادیم در بازه پنج ساله بازدهی بازار بورس بالاتر از بازارهای سنتی بوده است. همچنین مزیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی و درآمد ثابت را نیز مورد بررسی قرار دادیم و گفتیم صندوق سرمایه گذاری مختلط برای پوشش دادن این دو مزیت مطرح شده است.

بسیاری از افراد به دنبال سرمایه گذاری هستند که اصل سرمایه آنان حفظ شود و در عین حال امکان رشد سرمایه آنان در هنگام نوسانات اقتصادی وجود داشته باشد. صندوق‌های با تضمین اصل سرمایه این توانایی را به سرمایه گذاران می‌دهد. صندوق‌های تضمین اصل سرمایه با استفاده از سازوکاری مناسب و نزدیک به صندوق‌های مختلط این امکان را برای سرمایه گذاران فراهم می‌آورند تا از سرمایه خود محافظت کنند.