ضریب بتا چیست؟ (تعریف و نحوه محاسبه آن)

احتمالا تا حالا برایتان پیش آمده است که در جای نامناسبی سرمایه‌گذاری کرده و زیان کرده باشید. در واقع شما در جایی سرمایه‌گذاری کرده بودید که ریسک آن برای شما مشخص نبوده است یا به آن توجه نکرده‌اید. اما چطور می‌توان ریسک یک سرمایه‌گذاری را فهمید و آیا معیاری برای آن وجود دارد؟ در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت که ضریب بتا چیست و چطور می‌تواند در شناخت سطح ریسک یک گزینه سرمایه‌گذاری به ما کمک کند. علاوه بر این به شما یاد می‌دهیم تا خودتان این ضریب را محاسبه کنید.

ضریب بتا چیست؟

یکی از راه‌ها و معیارهایی که ریسک یک سرمایه‌گذاری را بشناسیم این است که از ضریب بتا استفاده کنیم. شاید بپرسید ضریب بتا چیست؟ ضریب بتا از دهه 1980 به این سو معیاری برای سنجش ریسک بوده است. یکی از مهمترین فایده‌هایی که استفاده از این ضریب برای افراد دارد، آن است که به میزان ریسک سرمایه‌گذاری خود پی ببرند و در مورد سرمایه‌گذاری در آن بیشتر فکر کنند. ضریب بتا نشان می‌دهد جایی که پولتان را در آنجا سرمایه‌گذاری می‌کنید نسبت به بازار چقدر پرخطر‌تر یا کم‌خطرتر است. در ادامه بیشتر به ضریب بتا و کاربردهای آن خواهیم پرداخت.

بیشتر بخوانید: چطور ریسک در سرمایه گذاری را مدیریت کنیم؟

ضریب بتا چگونه محاسبه می‌شود؟

برای محاسبه ضریب بتا معادله‌ای به صورت زیر که در واقع یک رگرسیون است، می‌نویسند. در این معادله r_i نماینده‌ای برای بازدهی سهم یا گزینه سرمایه‌گذاری است. r_m هم بازدهی بازار را نشان می‌دهد. β_i که شیب خط رگرسیون در این معادله است، نشان دهنده این است که تغییرات سهم در برابر تغییرات بازار چگونه است.

r_i=e_i+α_i +β_i r_m

یک راه دیگر برای این که ضریب بتا را به دست بیاوریم، آن است که از نظر ریاضی کوواریانس بازدهی گزینه مورد نظر ما را با بازار حساب کرده و حاصل را بر واریانس بازار تقسیم کنیم. معنای این محاسبات این است که گزینه مورد نظر ما برای سرمایه‌گذاری در برابر نوسانات بازار چقدر تغییر می‌کند و با فراز و فرود آن بالا یا پایین می‌شود.

بیشتر بخوانید: 3 گزینه سرمایه گذاری جذاب برای ریسک پذیرها

محاسبه ضریب بتا با استفاده از اکسل

گاهی اوقات به هر دلیلی ممکن است ضریب بتای یک صندوق یا سهم یا گزینه سرمایه‌گذاری را پیدا نکنیم. اگر بخواهیم خودمان ضریب بتا را محاسبه نماییم، ابتدا داده‌های مربوط به قیمت آن سهم یا صندوق و نیز شاخص کل را استخراج می‌کنیم. این اطلاعات را در یک جدول اکسل درج کرده و قیمت پایانی سهم مورد نظر یا قیمت ابطال صندوق دلخواهمان را در یک ستون می‌نویسیم. در یک ستون هم میزان شاخص کل را برای روزهای مختلف درج می‌نماییم. در این مرحله نوبت به محاسبه بازدهی می‌رسد. برای محاسبه بازدهی روزانه قیمت روز قبل را از قیمت امروز کم می‌کنیم و حاصل را بر قیمت دیروز تقسیم می‌نماییم. عدد به دست آمده بازدهی روزانه را برای دارایی ما و نیز شاخص کل ارائه می‌دهد. به این ترتیب پارامترهای r_i و r_m به ازای هر روز به دست می‌آیند. کافی است کوواریانس بین r_i و r_m را در زمان مورد بررسی به دست آورده و آن را بر واریانس بازار تقسیم کنیم. توابع این عملیات در اکسل بسیار ساده است. نتیجه حاصل ضریب بتا را به دست می‌دهد.

بیشتر بخوانید: انواع ریسک سرمایه گذاری کدامند؟

معنای ضریب بتا چیست؟

در بالا فرمول محاسبه ضریب بتا شرح دادیم. حال به زبان بسیار ساده سعی می‌کنیم تا آن را توضیح دهیم. لازم نیست شما ضریب بتا را محاسبه کنید بلکه معمولا برای گزینه‌های مختلف مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری این میزان محاسبه شده و در سایت‌های معتبر وجود دارد. اگر مقدار ضریب بتای اعلام شده بالای 1 باشد، به معنای آن است که دارایی شما بیش از بازار نوسان می‌کند و به همین دلیل یک دارایی پرریسک محسوب می‌شود. اگر مقدار آن برابر با یک باشد، ریسک دارایی شما با ریسک بازار برابر است. از سوی دیگر، اگر ضریب بتای به دست آمده کمتر از یک باشد، ریسک دارایی شما از بازار کمتر است. در این صورت، شما صاحب یک دارایی کم‌ریسک می‌شوید.

به عبارت دیگر، ضریب بتا به این معنی است که اگر بازار یک درصد تغییر کند، گزینه سرمایه‌گذاری شما چقدر تغییر می‌کند. گزینه‌ای که بتای بیش از یک داشته باشد، به ازای یک درصد تغییر در بازار (بالا یا پایین رفتن بازار) بیش از یک درصد نوسان می‌کند (بالا یا پایین می‌رود) و اگر بتای آن پایین‌تر از یک باشد، به ازای یک درصد تغییر در بازار (بالا یا پایین رفتن بازار) کمتر از یک درصد نوسان می‌کند (بالا یا پایین می‌رود). ضریب بتای مثبت به معنی آن است که بازار و گزینه سرمایه‌گذاری شما هم‌جهت حرکت می‌کنند اما بهتر است بدانید ضریب بتای منفی هم داریم. ضریب بتای منفی به معنی آن است که گزینه سرمایه‌گذاری شما برخلاف جهت حرکت بازار حرکت می‌کند، در حالتی که ضریب بتای مثبت به معنی حرکت هم جهت با بازار است.

بیشتر بخوانید: بازاری جذاب برای سرمایه گذاری ریسک گریزها

کدام صندوق با کدام ضریب بتا را انتخاب کنیم؟

نکته اصلی که باید در خصوص ضریب بتا بدانید آن است که ریسک و بازدهی عموما دو روی یک سکه محسوب می‌شوند. معمولا وقتی در یک گزینه پربازده سرمایه‌گذاری می‌کنید، باید بدانید که ریسک سرمایه‌گذاری شما بالاتر می‌رود. از سوی دیگر، عموما سرمایه‌گذاری‌های کم‌بازده ریسک کمتری هم دارند. بنابراین این که در کجا سرمایه‌گذاری می‌کنید تا حدود زیادی به روحیه و میزان ریسک‌پذیری شما بستگی دارد. برای سنجش میزان ریسک‌پذیری و روحیه خود می‌توانید از آزمون‌های سنجش ریسک استفاده کنید. معمولا ریسک‌‎پذیرها بیشتر از گزینه‌های پرریسک استقبال می‌کنند و ریسک‌گریزها از گزینه‌های کم‌ریسک‌. با این حال، نکته مهمی که در این بین وجود دارد که نباید از نظر پنهان بماند. درست است که مواردی که ضریب بتای مثبت بالایی دارند در شرایط سود آوری بالا می‌توانند سود خوبی به ما بدهند، اما در صورت ریزش بازار هم به شدت سرمایه را تهدید می‌کنند. اعتبار چنین صندوق‌ها یا گزینه‌های سرمایه‌گذاری‌ها هم باید به دقت مورد بررسی قرار گیرند.

استراتژی‌های سرمایه‌‎گذاری با نگاهی به ضریب بتا

بنابراین، اگر ریسک‌پذیر هستید و بازار را به خوبی می‌شناسید، استراتژی شما می‌تواند سرمایه‌گذاری روی یک گزینه با ضریب بتای بیش از یک باشد. البته این در صورتی است که حدس می‌زنید بازار صعودی باشد. اگر احساس می‌کنید بازار روندی نزولی خواهد پیمود و شناخت خوبی از بازار دارید، می‌توانید روی سهام یا گزینه‌هایی با بتای کمتر از 1- سرمایه‌گذاری کنید. از سوی دیگر، اگر ریسک‌گریز هستید و فکر می‌کنید بازار احتمالا صعودی است، بهتر است روی مواردی با ضریب بتای بین صفر و یک سرمایه‌گذاری نمایید. اگر هم ریسک‌گریز هستید و گمان می‌کنید بازار نزولی خواهد بود، سرمایه‌‎گذاری روی مواردی با ضریب بتای بین صفر و منفی یک استراتژی خوبی است. اگر ضریب بتای گزینه شما 1 یا 1- باشد، سود و زیان شما به اندازه تغییرات بازار خواهد بود. هر چه هم ضریب بتای گزینه‌ای به صفر نزدیک باشد، به معنای آن است که این گزینه مستقل از تغییرات بازار عمل می‌کند.

بیشتر بخوانید: ریسک چیست؟ و انواع ریسک سرمایه‌گذاری کدامند؟

سهام تدافعی یا تهاجمی چیست؟

یکی از دسته‌بندی‌هایی که بر اساس ضریب بتا صورت می‌گیرد این است که سهام را برحسب مقدار آن نامگذاری می‌کنند. طبق این دسته‌بندی به سهامی که ضریب بتای بالای یک داشته باشند، سهام تهاجمی گفته می‌شود و اگر ضریب بتا کمتر از یک و مثبت باشد، به آن سهام، تدافعی می‌گویند.

جمع‌بندی

در این مطلب به بررسی جوانب مختلف ضریب بتا پرداختیم. مهمترین چیزی که از این ضریب می‌توانیم یاد بگیریم تدوین یک استراتژی برای سرمایه‌گذاری مناسب و فهمیدن ریسک یک سرمایه‌گذاری است. به این ترتیب، با آگاهی از این ضریب می‌توان ریسک سرمایه‌گذاری در یک سهم یا صندوق را با بازار بررسی کرد و طبق استراتژی که داریم گزینه مناسبی را انتخاب کنیم.