قانون گرشام چیست؟

در بسیاری از کشورهایی که تورم بسیار بالایی دارند، پول‌های رایج جای خود را به ارزهای معتبر جهانی می‌دهند. دلیل این کار را می‌توان با قانون گرشام توضیح داد. قانون گرشام به ما می‌گوید که پول بد، پول خوب را از چرخه خارج می‌کند. این قانون در دو دوره زمانی متفاوت قابل بررسی است.

اولین دوره به هنگامی برمی‌گردد که پول کالایی در جامعه وجود داشت. دوره دوم نیز زمانی است که پول کالایی از بین رفته و سیستم اقتصادی پول محور شده و ابرتورم به وجود آمده است. در ادامه بیشتر به بررسی قانون گرشام در این دو دوره مختلف می‌پردازیم.

قانون گرشام در دوره پول کالایی

در قرن شانزدهم میلادی، سر توماس گرشام که یک مشاور اقتصادی در انگلستان بود مشاهده کرد برخی از بازرگانان بخشی از سکه‌های طلا را تراش می‌دهند و مقدار کوچکی از طلای آن را بر می‌دارند. آنها با استفاده از این طلای تراشیده شده از سکه‌های طلا، سکه‌های جدید ضرب کرده و در بازار با آن‌ها معامله می‌کردند.

این کار تا مدت‌ها در میان بسیاری از مردم باب بود. سکه‌هایی که مقداری از آن‌ها تراشیده شده بود از لحاظ ظاهری و ارزش مشابه سکه‌های طلای دیگر بود و فقط عده‌ای خاص از افراد جامعه که متخصص بودند می‌توانستند تفاوت آن‌ها را از یکدیگر تشخیص دهند.

اما با گذشت زمان، افراد جامعه هم آگاه شدند و دیگر سکه‌های سالم را معامله نمی‌کردند بلکه فقط سکه‌هایی که مقداری از آن‌ها تراشیده و معیوب بود را معامله می‌کردند. با این کار سکه‌های سالم دیگر در بازار وجود نداشت. به همین دلیل گرشام بیان کرد که پول بد، پول خوب را از چرخه خارج می‌کند.

تاریخچه پیدایش پول

در ابتدا طیف وسیعی از چیزهایی که انسان تولید می‌کرد، پول محسوب می‌شدند، از محصولات کشاورزی همچون گندم، جو و ذرت گرفته تا شیر و گوشت و سایر تولیدات همگی به عنوان پول عمل می‌کردند. در این دوران مبادله فقط به صورت کالا به کالا بود و هیچ منبعی برای مقایسه ارزش بین کالاهای مختلف وجود نداشت.

اما کم کم با پیشرفته‌تر شدن جوامع انسانی کالای واسطه‌ای برای معاملات به وجود آمد. این کالای واسطه‌ای شامل برخی کالاهای ارزشمند و کمیاب مانند ادویه بود. در نهایت از فلزات گرانبهایی مانند طلا و نقره سکه ضرب شد و معیار تبادل کالاها و خدمات، سکه‌های نقره و طلا گردید.

این سکه‌ها به عنوان وسیله‌ای برای سنجش ارزش کالاها مورد استفاده قرار گرفتند. البته مشکلاتی هم داشتند از جمله اینکه حمل و نقل آنان بسیار مشکل بود و این که وزن ضرب آنان نیز ممکن بود تاثیری بر ارزش آن‌ها داشته باشند.

در ادامه صرافی‌هایی به وجود آمدند که حواله صادر می‌کردند و در آن حواله مقدار مشخصی سکه طلا یا سکه نقره نوشته شده بود. این حواله‌ها بعد از مدتی خود به عنوان وسیله مبادله مورد استفاده قرار گرفتند.

در نهایت، دولت‌ها به سوی چاپ پول کاغذی رفتند و اقتصاد مدرن شکل گرفت. در اقتصاد مدرن زمانی که ابرتورم ایجاد می‌شود، قانون گرشام برعکس عمل می‌کند و پول بد، پول خوب را از چرخه خارج نمی‌کند بلکه این پول خوب است که پول بد را از چرخه خارج می‌کند.

قانون گرشام در اقتصاد مدرن و شرایط ابرتورمی

در اقتصاد مدرن به خصوص در شرایط ابرتورم، پول خوب کم کم پول بد را از چرخه خارج می‌کند. این عمل به این صورت است که پول خوب که ثبات ارزش دارد و در طول زمان دچار تغییرات ناگهانی و سریع نمی‌شود پول بد را که به سرعت در حال از دست دادن ارزش خود است، از چرخه اقتصاد حذف می‌کند.

به عنوان مثال در کشور زیمبابوه تورم بسیار بالایی گریبان‌گیر این کشور شده بود و پول ملی این کشور روزانه ارزش خود را از دست می‌داد. به همین دلیل مردم هر چه پول ملی داشتند را تبدیل به دلار کردند و بعد از مدتی دیگر کسی پول ملی زیمبابوه را نگه نمی‌داشت. در واقع پول خوب، پول بد را از چرخه خارج کرده بود.

درس‌هایی از قانون گرشام در ایران

ایران چند سالی است که گرفتار تورم بالایی است. این تورم باعث شده که ریال ارزش خود را به طور مداوم از دست بدهد. با از دست دادن ارزش ریال مشاهده می‌کنیم که قانون گرشام در اقتصاد وارد عمل می‌شود. به این صورت که مردم علاقه بسیاری دارند بجای نگه‌داری ریال، ارزی مانند دلار را که ارزش آن باثبات‌تر است نگه‌داری کنند. در نتیجه پول بد پول خوب را از چرخه حذف می‌کند.

در واقع یک تلقی از قانون گرشام این است که پولی که از نظر قانونی بیش از حد ارزش گذاری شده باشد، پولی که از نظر قانونی کمتر از حد ارزش گذاری شده باشد را از چرخه خارج می‌کند. یعنی برای مثال اگر دلار را به طور رسمی 4200 تومان اعلام کنند، از نظر قانونی ارزش آن کمتر از بازار است و کمتر ارزش گذاری شده است. بنابراین، ریال دلار را از چرخه خارج می‌کند یعنی مردم تمایل دارند ریال خود را خرج کرده و اگر دلار یا یورو به دست بیاورند، آن را نگه دارند.

جمع بندی

قانون گرشام این موضوع را بیان می‌کند که پول بد، پول خوب را از چرخه حذف می‌کند اما در اقتصادی که دچار ابرتورم است، قانون گرشام برعکس عمل می‌کند و در آن پول خوب، پول بد را از چرخه حذف می‌کند.