مزیت نسبی و رقابت‌پذیری نسبی چیست؟

یکی از اصلی‌ترین عوامل موثر بر رشد اقتصادی کشورها، تجارت آزاد است. تجارت کشورها به این صورت نیست که هر کشوری هرچیزی را که تولید کرد حتما سایر کشورها از او خریداری کنند. بلکه شرایط خاصی برای این تجارت وجود دارد، از جمله‌ نیاز کشورها به تولیدات یکدیگر.

هیچ کشوری بابت کالاها و محصولاتی که نیاز ندارد، پول پرداخت نمی‌کند. اما اگر کشوری به کالا و خدماتی نیاز داشته باشد برای به دست آوردن آن مجبور است به مقدار مورد نیاز هزینه کند. اما چگونه این تجارت اتفاق میفتد؟ چرا کشوری که کالایی را نیاز دارد از کشور دیگری وارد می‌کند و خود آن کشور در بیشتر شرایط اقدام به تولید آن نخواهد کرد؟

این سوالات ذهن برخی از افراد را به خود مشغول کرده است. برای پاسخ به این سوالات باید در مورد اصطلاحی اقتصادی به نام مزیت نسبی آگاهی داشته باشیم. در ادامه به تفصیل مزیت نسبی را مرور خواهیم کرد.

مزیت نسبی چیست؟

نخستین بار آدام اسمیت در کتاب ثروت ملل به این اصطلاح اشاره کرده است. اما توضیح مفصل آن توسط ریکاردو ارائه شد. مزیت نسبی به این معنی است که یک کشور با هزینه پایین‌تر و کیفیت بالاتری نسبت به سایر کشورها توانایی تولید یکسری از کالا و خدمات را دارد.

به عنوان مثال کشوری همچون پاکستان به دلیل دارا بودن زمین کشاورزی مناسب و شرایط آب و هوایی و نیروی کار ارزان توانایی تولید برنج با قیمت پایین را دارد و در عوض کشور آلمان به دلیل داشتن نیروی متخصص و زیرساخت‌های تکنولوژیک، توانایی تولید خودرو‌های باکیفیت را دارا است.

در نتیجه کشور پاکستان در تولید برنج مزیت نسبی دارد و کشور آلمان در تولید خودرو، در نتیجه این دو کشور می‌توانند کالاهایی را که در تولید آن مزیت نسبی دارند، در بازار‌های یکدیگر بفروشند و طی این تجارت هردو کشور سود خواهند کرد.

کشور پاکستان نیز به دلیل اینکه زیر ساخت مناسب برای تولید خودرو ندارد، تحت این شرایط اقدام به تولید خودرو نخواهد کرد و کشور آلمان نیز در بجای تولید برنج که در آن مزیت نسبی ندارد به تولید خودرو ادامه خواهد داد.

ریکاردو ادعا می‌کرد کشورها با تمرکز بر تولید کالا و خدماتی که در آن‌ها مزیت نسبی دارند در تجارت با سایر کشورها موفق‌تر می‌شوند و این کار باعث کسب ثروت برای کشور خواهد شد.

زیرا کشوری که در تولید کالا و خدماتی مزیت نسبی نداشته باشد و اقدام به تولید آن‌ها کند باعث اتلاف منابع آن کشور خواهد شد و کالایی که تولید کرده است از لحاظ قیمتی توانایی رقابت با کالای مشابه سایر کشورهایی که در تولید آن کالای خاص مزیت نسبی دارند را نخواهد داشت.

مفهوم هزینه فرصت به زبان ساده

هزینه فرصت یک عامل کلیدی در تعیین مزیت نسبی است. هزینه فرصت به این معنی است که کشوری برای تولید کالا یا خدماتی، باید از فرصت تولید محصولات دیگری چشم پوشی کند.

به بیان دیگر چون منابع کشور برای تولید محدود است، کشور تصمیم می‌گیرد منابع خود را در جهت تولید کالایی به کار بگیرد که بهره‌وری و قدرت رقابت بالاتری در آن دارد. در این حالت هزینه فرصت تولید این کالای خاص، از دست دادن فرصت تولید کالایی دیگر است که در تولید آن کالا تخصص و منابع کافی در کشور وجود ندارد.

به عنوان مثال فرض کنید کشوری دارای خاک حاصلخیز برای کشاورزی است. این کشور برای تولید برنج و چای هزینه ثابت و یکسانی پرداخت می‌کند، یعنی هزینه تولید هر دو محصول برابر است.

ما فرض می‌کنیم در هر هکتار زمین کشاورزی در این کشور یک تن چایی و در هر هکتار زمین 1.5 تن برنج محصول حاصل می‌شود. اگر در بازار هرکیلو چای 200 هزار تومان و هر کیلو برنج 120 هزار تومان باشد. با فروش 1 تن چای 200 میلیون تومان عایدش خواهد شد و به ازای فروش 1.5 تن برنج 180 میلیون تومان درآمد خواهد داشت.

حالا اگر این کشور اقدام به تولید برنج کند هزینه فرصت از دست رفته تولید آن معادل 20 میلیون تومان خواهد بود. زیرا تولید چای 20 میلیون تومان درآمد بیشتر خواهد داشت.

این در شرایطی است که قیمت کالا در بازار یکسان نباشد. اگر قیمت کالا یکسان باشد محصولی تولید خواهد شد که از لحاظ حجمی مقدار بیشتری تولید داشته باشد. با این مثال ساده به این نتیجه می‌رسیم که قیمت بازاری محصولات در هزینه فرصت تولید آن‌ها بسیار مهم و تعیین کننده است.

مزیت رقابتی چیست و چرا اهمیت دارد؟

مزیت رقابتی شامل کیفیت کالا و خدماتی است که یک شرکت ارائه می‌دهد و سایر شرکت‌ها بنا به دلایلی از ارائه آن به مشتریان خود خودداری می‌کنند. این کار باعث افزایش قدرت رقابتی این شرکت نسبت به شرکت‌های دیگر خواهد شد.

به عنوان مثال یک شرکت مسافربری بین شهری را در نظر بگیرید. این شرکت با قیمت بلیط یکسان نسبت به شرکت‌های دیگر اعلام می‌کند به عنوان مثال وعده غذایی رایگان ارائه خواهد داد.

این خدمات ساده باعث ایجاد مزیت رقابتی در این شرکت خواهد شد. مزیت رقابتی بسیار مهم است زیرا در بیشتر مواقع مزیت رقابتی مخصوص به یک شرکت یا کشور خواهد شد و از طریق آن می‌تواند مشتریان خاصی را به خود جذب کند.

جمع بندی

یکی از بهترین راه‌هایی که کشورها می‌توانند در تجارت جهانی حضور داشته باشند و کسب ثروت کنند، توانایی تشخیص مزیت نسبی تولید کالا و خدمات در داخل این کشورها است. در نتیجه کشورها برای باقی ماندن در رقابت و تجارت جهانی باید اقدام به تولید محصولاتی کنند که در تولید آن‌ها مزیت نسبی دارند. مزیت های نسبی هر کشور فرصت های سرمایه گذاری در آن کشور را مشخص می کند.