مقصران افزایش تقاضای خودرو در یکسال اخیر

مرحله پانزدهم قرعه‌کشی فروش محصولات ایران خودرو امروز، 15 فروردین برگزار شد. در این مرحله حدود 3 میلیون و 900 هزار نفر واجد شرایط قرعه‌کشی شدند که از این میان اسامی تنها 15 هزار نفر به عنوان برنده اعلام شد. از خرداد سال 99 خودروسازان اعلام کردند برای اینکه قیمت محصولات خود در بازار را کنترل کنند و خودرو را به دست مصرف‌کنندگان واقعی برسانند، دست به قرعه‌کشی برای فروش محصولات خود خواهند زد. بسیاری از مردم روش‌های قبلی برای تحویل خودرو به مشتری را دارای نقص می‌دانستند و این روش در سال 99 برای فروش پیشنهاد شد. اما سوال اینجا است که آیا این روش توانسته است خودرو را به مشتری واقعی برساند؟ یا اینکه تبدیل به نقض هدف خود شده است؟ در ادامه بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت.

زمزمه‌های قرعه‌کشی در بازار خودرو

همان طور که گفتیم، خودروسازان از خرداد 99 به این نتیجه رسیدند که سازوکار قرعه‌کشی را برای تخصیص خودرو به متقاضیان در پیش گیرند تا از رانت و تقاضای سفته‌بازی تا حد امکان جلوگیری کنند. در این سازوکار، کسانی که برنده می‌شدند، خودرو را پس از مدت معلوم دریافت می‌کردند. علاوه بر این، تمهیداتی نیز برای عدم فروش سریع این خودروها در بازار در نظر گرفته شده بود. هرچند در عمل این تدابیر خیلی هم مفید نبود. در نخستین دوره قرعه‌کشی ایران خودرو در خردادماه سال 99 بیش از 4 میلیون و 360 هزار نفر واجد شرایط شناخته شدند که البته تعداد شرکت‌کنندگان از این هم بیشتر بود. در آخرین و پانزدهمین مرحله قرعه‌کشی ایران خودرو، تعداد افراد واجد شرایط به بحدود 3 میلیون و 900 هزار نفر رسیده است. هرچند در مراحل مختلف قرعه‌کشی تعداد واجدین شرایط نوساناتی را شاهد بوده است.

چرا تقاضا تغییر کرد؟

در دو سال گذشته تورم و نااطمینانی اقتصادی، بازارهای دارایی را با رشد چشمگیری روبرو کرده است. در واقع، در سال 99 خودرو نیز همان راهی را رفت که مسکن، طلا و دلار طی کرده بودند. خودرو و تفاوت قیمت کارخانه‌ای آن با بازار عاملی شد که سفته‌بازان را بیشتر به بازار بکشاند و قیمت خودرو نیز به عنوان یک کالای سرمایه‌ای مورد توجه قرار گیرد. البته این تنها عامل تاثیرگذار نبود. خودرو با خروج برخی شرکت‌ها از ایران و تحریم‌های اقتصادی در آستانه رشد قیمت قرار داشت. از سوی دیگر به نظر می‌رسد تغییرات قیمت دلار با رشد تقاضا برای خودرو در قرعه‌کشی‌ها به نوعی همخوانی داشته باشد.

دلار و رشد تقاضای خودرو رابطه‌ای دارند؟

بررسی‌های سرمایه‌ پلاس از دوره‌های مختلف قرعه‌کشی‌ نشان می‌دهد پس از استقبال در دور اول، تعداد متقاضیان در سه دوره بعدی با کاهش روبرو بود. با این حال، عبور قیمت دلار از 30 هزار تومان و رسیدن آن به محدوده 32 هزار تومانی، تعداد واجدین شرایط مرحله 5 را در مقایسه با دوره پیش از آن را حدود 67 درصد معادل با یک میلیون و 393 هزار نفر افزایش داد. این وضعیت تا پایان آبان روندی صعودی طی کرد و بار دیگر در مرحله هشتم قرعه‌کشی در ابتدای آذر 99، تعداد متقاضیان واجد شرایط از 4.2 میلیون نفر عبور کرد. به نظر می‌رسد اثرات کاهش قیمت دلار و وقایعی مانند انتخابات آمریکا با وقفه‌ای در بازار خودرو نیز ظاهر شد.

در مراحل 9، 10 و 11 قرعه‌کشی روند نزولی تعداد واجدی شرایط ادامه یافت و در پایان دی ماه به 2.4 میلیون نفر رسید. اواخر دی ماه همان زمانی است که دلار به کمترین مقادیر در چند ماه اخیر رسیده بود و خوش‌بینی‌هایی در خصوص احیای سریع برجام وجود داشت. اما از نیمه بهمن به این سو، همگام با رشد دلار، بار دیگر قرعه‌کشی خودرو شاهد افزایش متقاضیان بوده است و تعداد واجدین شرایط حضور در قرعه‌کشی دوباره به حدود 4 میلیون نفر بازگشته است.

جدول- مراحل 15 گانه قرعه‌کشی ایران خودرو و میزان شانس برنده‌شدن در هر مرحله

قرعه‌کشی؛ راه درست یا نقض غرض؟

گفتیم که قرار بود قرعه‌کشی موجب کوتاه شدن دست دلالان خودرو شود، اما به نظر می‌رسد عملا کار خاصی انجام نداده است. به نظر می‌رسد این کار بیشتر موجب تشکیل صف برای خرید خودرو شده و احتمال برنده شدن خودرو را برای مصرف‌کننده واقعی بسیار کم کرده است. اگر نگاهی به شانس برنده شدن در مراحل مختلف قرعه‌کشی بیندازیم، می‌بینیم این شانس تقریبا همواره کمتر از یک درصد و غالبا کمتر از نیم و حتی گاهی 0.25 درصد بوده است. این شانس یعنی برنده شدن در قرعه‌کشی خودرو حتی از برنده شدن در «گرین کارت رویای آمریکایی» که ۱٫۳ تا ۴ درصد است نیز دشوارتر است! به نظر می‌رسد اگر راهکاری هم برای بهینه کردن رسیدن خودرو به متقاضیان در کار باشد، این راه کاهش اختلاف قیمت است که انگیزه دلالان خودرو را از بین می‌برد. راهکار دوم هم سامان دادن به وضعیت اقتصاد کلان، تورم و کاهش چشمگیر ارزش پول ملی است. در غیر این صورت به نظر نمی‌رسد راهکارهای دیگر بتوانند این مساله را حل کنند و تنها تقاضای بهره‌مندی از رانت را بین افراد و اقشار مختلف جامعه (هرچند با شانس اندک) ترویج می‌دهند.