حسن تفضلی؛ شکل‌گیری نساجی مدرن و تولید مخمل در ایران

این بار نوبت کاشان بود. در این شهر قرار بود به سال 1274 خورشیدی، فرزندی را به ایران تقدیم کند که سال‌ها بعد به عنوان پدر نساجی ایران شناخته می‌شد. حسن تفضلی، همان فرد موردنظر ما است. او مانند بسیاری از هم سن و سالان خودش با سختی بسیار و پشت سر گذاشتن مسیرهای طولانی برف گرفته در زمستان و گرمای خشک آن منطقه در ماه‌های گرم سال به تحصیل پرداخت و این مسیر را تا دریافت مدرک لیسانس ادامه داد. علاقه و فعالیت او به صنعت نساجی در همان سال‌های کودکی و نوجوانی و جوانی مشخص بود. بعد از تلاش‌هایی که حسن تفضلی انجام داد و مدرک لیسانس را گرفت، توانست در سن 39 سالگی با 220 هزار تومان سرمایه‌ای که جمع کرده بود اقدام به راه‌اندازی کارگاه کوچک نساجی کند. البته 4 نفر دیگر هم در شروع به فعالیت این کارگاه نقش داشتند. فعالیت مدرن او در صنعت نساجی از همین کارگاه شروع شد. بیش از 100 نفر کارگر در کارگاه نساجی مدرن حسن تفضلی در شهر کاشان کار می‌کردند.

کار شبانه‌روزی در این کارگاه باعث شد تا آقای تفضلی به فکر نوسازی کارگاه خود برای اهداف جدیدی که در سر داشت بیفتد. او بعد از 14 سال فعالیت کارگاه؛ برای تجهیز آن به دستگاه‌ها و ماشین‌های بافندگی جدید؛ شروع به خرید ماشین‌آلات ریسندگی و بافندگی و چیت‌سازی جدید کرد. این نوسازی باعث شد سال‌های 1334 تا 1338 تبدیل به سال‌های پر رونقی برای کارگاه او شود. او 14 هزار دوک نخ‌ریسی و 508 ماشین بافندگی و رنگرزی و مراحل چاپ و تکمیل را به تولیدی نساجی مدرن کارگاه خود اضافه کرد. سر و صدای بافندگی از این کارگاه بیش از پیش بیرون می‌آمد و کاشان می‌دانست که فرزندش، حسن تفضلی به زودی به پدر نساجی ایران تبدیل خواهد شد. این‌طور که از گزارش‌های کارگرها و حسن تفضلی برمی‌آمد، این کارگاه 70 هزار متر پارچه ابریشمی، پوپلین، ساتن و کرپ دوشین تولید می‌کرد.

بازگشت مخمل به کاشان

حسن تفضلی هم مانند دیگر کارآفرینان این مرز و بوم به مقدار محدودی از موفقیت‌ها بسنده نمی‌کرد. به همین دلیل بود که به فکر تولید مخمل در ایران افتاد. سال 1334 بود که ایده این کار را مطرح کرد و این طرح با مخالفت‌های بسیاری روبه‌‎رو شد. تا آن زمان تنها مخملی که وارد ایران می‌شد، مخمل شیفون فرانسه بود. مخالفان طرح تولید مخمل معتقد بودند که تولید مخمل کار سختی است و این پارچه را نمی‌توان در کاشان تولید کرد. اما آقای حسن تفضلی معتقد بود که پارچه برای کاشان است و چین هنر نساجی را برای تولید انواع پارچه در 400 سال پیش از ایران گرفته است. بنابراین این کار برای پدر نساجی ایران شدنی بود. او با مشارکت خانواده لاجوردی اقدام به راه‌اندازی کارخانه مخمل کاشان کرد و در آغاز کار تنها 25 درصد سهام این کارخانه متعلق به او بود.

او برای این که بتواند در همان آغاز کار و برای به ثمر رساندن بافت پارچه مخمل به موفقیت دست پیدا کند دو متخصص آلمانی این نوع پارچه را برای آموزش کارگرها و مدیریت کارخانه به کاشان آورد و به آن‌ها حقوقی بالاتر از آن‌چه که در اروپا می‌‎گرفتند پرداخت کرد. در مورد ابعاد کارخانه مخمل و ابریشم کاشان باید گفت که 120 هزار متر مربع زمین و 6500 متر مربع زیر بنای این کارخانه بود و انواع نخ و پارچه‌های چادری و حریر و مخمل و پتویی و کبریتی و پلاش و شیفون و نخی و سجاده در ماشین‌های بافندگی آن تولید می‌شد. بعد از مدتی، لاجوردی به حسن تفضلی پیشنهاد کرد که تولید پارچه پلی استر مردانه و زنانه و چادر مشکی را هم به تولیدات کارخانه اضافه کنند. سال 1343 بود که با خرید 100 دستگاه از سوئیس و به خدمت گرفتن چند مهندس ژاپنی با قرارداد 3 ساله توانستند تولید پارچه‌های جدید را به خط تولید کارخانه اضافه کنند.

تولید داخلی باکیفیت، افتخار ملی

تا سال 1346 اتفاقات جالبی برای تولیدات حسن تفضلی و کارخانه‌اش افتاد. کیفیت تولیدات کارخانه مخمل و ابریشم کاشان به اندازه‌ای رسید که محصولاتی مانند چادر مشکی عربستان از این کارخانه تامین می‌شد. تا قبل از تولید سجاده در کارخانه کاشان، آن‌چه که به عنوان سجاده مورد استفاده قرار می‌گرفت از بلژیک به ایران وارد می‌شد. اما سجاده‌های حسن تفضلی به سطحی از محبوبیت رسیده بود که مردم تمام تولیدات را می‌خریدند و چیزی برای صادرات نمی‌ماند.

شاید به نظر یک رویا باشد اما باید گفت که تولیدات این کارخانه به اندازه‌ای باکیفیت بودند که فروشندگان برای فروش محصولات خارجی خود از برند تفضلی برای فروش بهتر استفاده می‌کردند. به همین خاطر، حسن تفضلی با قرار دادن پرچم سه رنگ ایران در گوشه محصولات خود جلوی این سوءاستفاده را گرفت.

تعداد کارگرهای کارخانه مخمل و ابریشم کاشان تا سال 1346 به 2800 نفر رسید و حسن تفضلی توانست در این سال‌ها با تلاش خود باعث پیشرفت صنعت نساجی کشور شود. علاوه بر افزایش تعداد کارگرها، تعداد دوک‌های نخ ریسی به 36500 عدد رسید و روزانه 1000 متر پارچه در این کارخانه تولید می‌شد. پارچه‌ها از پنبه، الیاف سنتیک بافته می‌شدند. سال 1350 میهمانان جدیدی برای کارخانه به همراه داشت. میهمانان این سال 20 هزار دوک نخ ریسی جدید بودند که با حضورشان تولید محصولات کرب، ژورژ، فاستونی، پلی استر، پوپلین و پارچه مبلی را بیش از پیش کردند. درآمد کارخانه در سال 1350 خورشیدی به 15 میلیون ریال رسیده بود و حسن تفضلی برای این موفقیت و برای این که از کارگرهای خود قدردانی کرده باشد سود سالانه را بین کارگران تقسیم کرد.

اشتغال زایی در زادگاه

می‌گویند این نیت ما است که مشخص می‌کند تا چه جایی پیش می‌رویم و مسیر موفقیت‌مان چطور شکل می‌گیرد. نیت حسن تفضلی هم بیش از تولید پارچه‌های مختلف بود. تا قبل از این که او دست به کار شود و کارخانه نساجی را در کاشان راه‌اندازی کند، بسیاری از همشهریانش برای کار به شهرهای دیگر می‌رفتند. حسن تفضلی توانست بسیاری از اهالی کاشان را سر سفره بنشاند و کاری برای آن‌ها در زادگاه خودشان به وجود آورد. 3200 نفر کارگر در کارخانه مخمل و ابریشم این شهر مشغول به کار شدند و این تعداد هر سال بیش از پیش می‌شد. میزان اشتغال زایی در کاشان به اندازه‌ای بود که با کمبود کارگر مواجه شدند. به همین خاطر، هزار کارگر از کره جنوبی وارد کردند تا کارخانه‌های نساجی اراک و شهر صنعتی قزوین را تامین نیرو کنند.

او نه تنها به شهر خود خدمت کرد بلکه برای تاسیس دانشکده علوم پزشکی کاشان هم کمک مالی کرد و مزار محتشم کاشانی را هم مرمت کرد. درآمد کارخانه مخمل و ابریشم کاشان از سال 1349 تا 1357 از 40 میلیون تومان به 500 میلیون تومان رسید. سال 1357 خورشیدی بود که برای کارخانه نساجی مخمل و ابریشم کاشان با 8500 سهامدار و 4500 پرسنل و چهار متخصص خارجی و یازده مهندس مشکلاتی پیش آمد و تا سال 1359 از کار متوقف شد. حسن تفضلی در سال ۱۳۶۶ و در ۹۲ سالگی به دلیل بیماری و کهولت سن چشم از جهان فرو بست.