مرتضی نوریانی پایه گذار صنعت نوین چاپ در ایران

حروف‌شمارهای چاپ‌خانه‌های سنتی سخت مشغول به کار بودند. ساعت‌ها طول می‌کشید تا کارگران تعدادی از حروف را برای چاپ صفحه یک کتاب کنار هم بگذارند و در آخر حروف سربی را که به جوهر آغشته شده‌اند روی کاغذ قرار دهند تا متنی را به چاپ برسانند. به همین خاطر بود که در انتخاب آن‌چه قرار بود چاپ شود نهایت دقت در نظر گرفته می‌شد. متن‌هایی به چاپ می‌رسید که از نظر محتوایی قدرتمند بودند و پیامی برای خواننده داشتند که می‌توانست در تصمیمات آینده او اثر بگذارند.

یکی از سطرهای چاپ شده با این میزان سختی باعث شد تا مرتضی نوریانی بعد از سال‌های تحصیل و دریافت مدرک فوق لیسانس در اروپا به ایران بازگردد و بشود پدر صنعت نوین چاپ ایران.

جمله‌ای که مرتضی نوریانی به آن برخورده بود این پیام را می‌رساند؛ «کتاب از اسلحه مهم‌تر است. زیرا کتاب رکن اصلی فرهنگ به شمار می‌رود و هر ملتی که فرهنگ غنی دارد، خود به خود به تمام اصلاحات بنیادی دست می‌یابد.».

مرتضی که متولد سال 1290 خورشیدی بود تصمیم گرفت به ایران برگردد و آن‌چه که از اسلحه مهم‌تر است را دوام و گسترش دهد. تصمیم خود را گرفته بود و صنعت چاپ را برگزیده بود. 19 ساله بود که فعالیت خود را با واردات و صادرات کالاهای مرتبط با ماشین و لوزام چاپ شروع کرد. کسب و کار مرتضی از بالاخانه‌ای در ضلع غربی سبزه میدان شروع شد. او متوجه شده بود که تعداد چاپ‌خانه در ایران به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد.

جوان بود و پولی در بساط نداشت. بانک‌های ایران هم توان پرداخت تسهیلات برای راه‌اندازی چاپ‌خانه نداشتند؛ بنابراین تصمیم گرفت با متصل شدن به کارخانه‌های فروشنده ماشین و ابزار چاپ برای خود اعتباری به دست بیاورد و به سرمایه لازم دست پیدا کند. از آن‌جایی که مرتضی نوریانی از آن دسته جوانان منضبط و امانت‌دار و خوش‌حساب بود، توانست در همان سال‌های جوانی به اعتبار برای ایجاد چاپخانه‌های جدید دست پیدا کند.

پایان جنگ جهانی اول و شروع صنعت نوین چاپ در ایران

شیوه‌ای که مرتضی نوریانی برای به دست آوردن اعتبار پیش گرفت به نتیجه رسید. او ماشین آلات چاپ را به چاپخانه‌‎ها می‌فروخت. تا قبل از سال‌های 1939 تا 1945 میلادی که جنگ جهانی دوم رخ داد، قسمت اصلی صنایع چاپ در آلمان شرقی فعال بود. اما بعد از آسیبی که به این صنعت در شرق این کشور وار شد، مرکز صنعت چاپ آلمان به قسمت غربی این کشور منتقل شد و در آنجا پیشرفت قابل توجهی کرد.

پایان جنگ جهانی دوم و آرام گرفتن کشورها به پیشرفت صنعت نوین چاپ در ایران نیز منجر شد. مرتضی نوریانی در همان سال‌های بعد از جنگ بود که چاپ تابان را راه‌اندازی کرد و اولین ماشین‌های مدرن و اتوماتیک چاپ را وارد ایران کرد. چاپ تابان و ماشین‌های جدید چاپی که در آن به کار افتاده بودند باعث شد تا دیگر چاپ‌خانه‌ها هم برای خرید دستگاه‌های جدید چاپ اقدام کنند. به همین خاطر، فصل جدیدی از به‌روز شدن صنعت چاپ به راه افتاد.

اما برای تعدادی از چاپخانه‌هایی که به دنبال خرید دستگاه‌های جدید چاپ بودند مانعی وجود داشت. کمبود منابع مالی و دشوار بودن دریافت وام از بانک‌ها باعث شده بود تا بسیاری از سفارش‌های خرید ماشین در حالتی نامعلوم قرار بگیرد. در این میان چاپ تابان بود که از اعتبار لازم برخوردار بود و به همین سبب توانست تا با همکاری بانک‌ها تا سال 1357 دوهزارمین ماشین چاپ لتر پرس را به ایران وارد کند و در اصفهان به کار بیاندازد. آن‌چه که امروز از دستگاه‌های صحافی و لیتوگرافی در ایران دیده می‌شود، نتیجه زحمت‌های مرتضی نوریانی است.

سال‌های درخشش

فعالیت‌ها و دستاوردهای مرتضی نوریانی تا جایی ادامه پیدا کرد که کمپانی هایدلبرگ آلمان از او دعوت کرد و ممتازترین نشان طلا و دیپلم افتخار خود را‌ به او داد. وجود 80 درصد چاپخانه‌های کشور و خدمات مربوط به صنایع چاپ به زحمات مرتضی نوریانی برمی‌گردد. او در مسیر فعالیت خود توانست محصولاتی که در کشور برای صنعت چاپ تولید شده بود را نیز به بازار معرفی کند.

رسیدن به این درصد از فعالیت در صنایع چاپ ایران و تبدیل شدن به پدر صنعت نوین چاپ ایران با دریافت نمایندگی از 80 کمپانی در دوره‌های مختلف فعالیت حرفه‌ای مرتضی نوریانی انجام شده است. البته باید به نکته هم اشاره کرد که افراد بسیاری هم زیر نظر نوریانی با صنعت چاپ آشنا شدند و سپس به متخصصین در این صنعت تبدیل شدند. سالن صحافی چاپ نوین که مرتضی نوریانی راه‌اندزی کرده بود برای سال‌ها به عنوان آموزشگاه چاپ موسسه نوریانی تبدیل شد و جوانانی که علاقمند به صنعت چاپ بودند را برای یادگیری پذیرفت.

نوریانی معتقد بود افراد متخصص برای انجام کارهای فنی مربط به به دستگاه‌ها هم باید از جوانان ایرانی باشند. به همین خاطر، هر ساله تعدادی از آن‌ها را برای کسب مهارت به آلمان می‌فرستاد تا آموزش‌های لازم را دریافت کنند. تلاش او باعث شد تا چاپ کتاب‌های درسی دانش‌آموزان ایران از چاپ‌خانه‌های فنلاند به چاپ‌خانه‌هایی که در ایران ساخته بود منتقل شود و تمام صفحه‌های کتاب‌ها در داخل کشور به چاپ برسد.

با پرورش تکنسین‌های ایرانی در صنعت چاپ و وارد کردن دستگاه‌ها و ابزار موردنیاز این صنعت به ایران، نیاز چاپ کتاب در کشور تامین شد و انتشارات در ایران وارد دوره تازه‌ای شد. این فعالیت‌ها تا سال 1370 ادامه داشت. مرتضی نوریانی در سال 1370 خورشیدی چشم از جهان فروبست و صنعت چاپ ایران را برای همیشه مدیون زحمات خود ساخت.