سوگیری ریسک صفر چیست و چه اثری بر سرمایه ما دارد؟

اگر جایی نشسته باشیم و متوجه شویم که جایی نشت کرده است و ممکن است آب جاری شده به زیر پاهای‌مان راه پیدا کند، تقریبا همه ما یک واکنش داریم. پاهای‌مان را از زمین بلند می‌کنیم و در جایی دور از حرکت آب قرار می‌دهیم یا به طور کامل محل را ترک می‌کنیم و به جایی دور از محل نشتی آب می‌رویم. در سرمایه گذاری هم این سوگیری رفتاری را به طور ناخودآگاه انجام می‌دهیم. به عنوان مثال، با این‌که می‌دانیم بازدهی از حساب‌های بانکی به دست نمی‌آوریم اما برخی از افراد تمام وجه نقد خود را در این حساب‌ها قرار می‌دهند. جالب است بدانیم که سوگیری ریسک صفر است که باعث می‌شود همه ابعاد سرمایه گذاری را فدای صفر بودن میزان ریسک سرمایه گذاری کنیم. اما چرا در سرمایه گذاری به دنبال کاهش ریسک هستیم؟ چرا سوگیری ریسک صفر اتفاق می‌افتد و با این سوگیری چه باید کرد؟

سوگیری ریسک صفر چیست؟

طبیعی است که انسان به دنبال دستیابی به قطعیت و اطمینان باشد تا بتواند نسبت به شرایطی که در آن قرار گرفته مطمئن باشد. اما قطعیت مطلقی به ویژه در زمینه‌های سرمایه گذاری وجود ندارد. با این حال، افراد زیادی که به دنبال سرمایه گذاری هستند تمایل به حذف کامل ریسک از سرمایه خود دارند. در زندگی روزمره هم می‌توان شاهد سوگیری ریسک صفر بود. ممکن است بابت جلوگیری از نگرانی‌هایی اقدام به پرداخت حق بیمه یا کنار گذاشتن اندوخته‌ای برای روز مبادا کنیم که احتمال اتفاق افتادن‌شان به طور تقریبی نزدیک به صفر است. بعد از مدتی متوجه می‌شویم نگرانی که داشته‌ایم، ارزش پرداخت هزینه برای جلوگیری را نداشته است.

5 به 0 یا 50 به 25؟

طبق مطالعه‌ای از افرادی پرسیده می‌شود که کاهش ریسک 5 به 0 را می‌پذیرند یا 50 به 25؟ جالب است که نتیجه این مطالعه نشان می‌دهد بسیاری از افراد کاهش ریسک 5 به 0 را انتخاب کرده‌اند. این در حالی است که فاصله کاهش ریسک 50 به 25 بسیار بیش‌تر از 5 به 0 است. اگر این سوال را از خود بپرسیم هم این امکان وجود دارد که عدد 0 و اطمینانی که این عدد در کاهش ریسک می‌دهد باعث شود کاهش ریسک 5 به 0 را بنابر سوگیری خطر صفر انتخاب کنیم.

سوگیری ریسک صفر در ابعاد بزرگ

ممکن است این تصور به وجود بیاید که سوگیری ریسک صفر مربوط به فرد می‌شود و یک جامعه بزرگ و یا تصمیم‌گیری‌های جامع دچار سوگیری ریسک صفر نمی‌شوند. اما گفتنی است که سوگیری ریسک صفر را در ابعاد بزرگ‌تر هم می‎‌توان دید. به عنوان مثال، سیاست‌مداران به دلیل فشار افکار عمومی بنابر سوگیری ریسک صفر به تغییر اولویت‌های خود بپردازند. به عنوان مثال برای جلوگیری از حوادث ترافیکی شاهد میزان قابل توجهی از سوگیری ریسک صفر باشیم. در محیط کسب‌وکار هم شاهد تصمیم‌هایی هستیم که ناشی از سوگیری ریسک صفر هستند. به عنوان مثال، می‌بینیم که مدیران شرکت برای کاهش ریسک از تصمیم‌هایی که باعث رشد کسب‌وکار می‌شود جلوگیری می‌کنند.

چرا سوگیری ریسک صفر اتفاق می‌افتد؟

باید در پاسخ به این سوال که چرا سوگیری ریسک صفر اتفاق می‌افتد گفت نه تنها سوگیری ریسک صفر بلکه بسیاری از سوگیری‌های رفتاری به عنوان یک میان‌بر ذهنی به وجود می‌آیند. روایتی که پشت این میان‌برها وجود دارد بسیار ساده است. سوگیری‌ها بدون هیچ سختی اقدام به کم کردن فشار شناختی در افراد می‌کنند. زمانی که با ناشناخته بودن موضوعی مواجه هستیم و ذهن برای پیدا کردن حقیقت، خود را خسته می‌بیند سراغ استفاده از سوگیری‌های رفتاری مانند سوگیری ریسک صفر می‌رود تا از این طریق، از فشار رها شود. بسیاری از ما زمانی که وجه نقدی به دست‌مان می‌رسد و می‌خواهیم برای حفظ ارزش آن اقدام کنیم، در اولین قدم به یاد افتتاح حساب بانکی می‌افتیم. چراکه قرار دادن پول در حساب بانکی یعنی هیچ ریسکی برای تهدید سرمایه‌ای که داریم وجود ندارد. سوگیری ریسک صفر باعث می‌شود تا به رشد و بازدهی و حفظ ارزش پول فکر نکنیم و این موضوع را نادیده بگیریم که بانک نمی‌تواند ارزش پول را در برابر تورم با میزان بازدهی کمی که دارد حفظ کند. اقتصاددانان رفتاری مانند جورج لونشتاین در مطالعات خود این‌طور می‌گویند که در زمان نااطمینانی در بازارهای دارایی، افراد بیش از پیش دچار سوگیری ریسک صفر می‌شوند. از نمونه‌های بارز سوگیری ریسک صفر می‌توان به پارادوکس آلیز اشاره کرد.

پارادوکس آلیز

یکی از نمونه‌های بارزی که در مقاله موریس آلیز در سال 1953 برای شناخت سوگیری ریسک صفر منتشر شد همین پارادوکس آلیز است. در این پارادوکس، دو گزینه به افراد پیشنهاد شد که می‌توانستند از میان این 2 گزینه، یک گزینه را انتخاب کنند. گزینه‌ها عبارت بودند از

گزینه الف) 100 میلیون دلار به طور قطع برنده شوید

گزینه ب) 10 درصد امکان برنده شدن 500 میلیون دلار

89 درصد امکان برنده شدن 100 میلیون دلار

1 درصد امکان برنده نشدن هیچ کدام از گزینه‌ها

نتیجه پارادوکس آلیز این‌طور نشان داد که گزینه الف از سوی بسیاری از شرکت‌کننده‌ها انتخاب شده بود. با این که انتظار می‌رفت تعداد قابل توجهی به انتخاب گزینه ب تمایل داشته باشند. هر شخص در گزینه ب، احتمال برنده شدن 500 میلیون دلار را داشت. یعنی برنده شدن مبلغ 400 میلیون دلار بیش‌تر از گزینه الف. اما کاهش ریسک و سوگیری ریسک صفر باعث می‌شود تا افراد از 10 درصد احتمال برنده نشدن گزینه الف بگذرند.

چگونه از سوگیری ریسک صفر جلوگیری کنیم؟

نادیده گرفتن سوگیری ریسک صفر در رفتارهای فردی و اجتماعی نمی‌تواند راه حل مناسبی برای جلوگیری از آن در تصمیم‌های کوچک و بزرگ باشد. باید دانست که سوگیری ریسک صفر از یک فرآیند فکری به وجود می‌آید و وجود آن تا اندازه‌ای طبیعی است. آگاهی نسبت به این سوگیری و تسلط بر آن می‌تواند در سلامت عمومی، بازارهای مالی، تصمیم‌های سرمایه گذاری، استراتژی سیاسی و امنیت و مدیریت کسب و کار تاثیرگذار باشد. برای جلوگیری از سوگیری ریسک صفر باید به فرآیند آن فکر کنیم و به ارزیابی این فرآیند در تصمیم‌‎گیری‌ها بپردازیم تا بتوانیم از برجستگی‌های احساسی ناشی از سوگیری ریسک صفر در موقعیت مناسب جلوگیری کنیم. بهترین کار برای تسلط بر سوگیری ریسک صفر در سرمایه گذاری این است که میزان تاثیر ریسک صفر بر اولویت‌هایمان را بسنجیم تا متوجه شویم که آیا در حال بزرگ‌نمایی برآمده از این سوگیری هستیم یا خیر. ابتکاراتی مانند صندوق تضمین اصل سرمایه کیان می‌تواند با هدف گرفتن این سوگیری، ترس افراد نسبت به از دست دادن پول در بازار سهام را از بین ببرند.