تراژدی منابع مشترک چیست؟

در بسیاری از ساختمان‌ها کنتور آب یا برق واحد‌های ساختمانی برای همه مشترک است. ممکن است حتی برای یک بار هم شده چنین موضوعی را بین آشناهایتان دیده یا شنیده باشید. به دلیل اینکه قبض آب یا برق به صورت مشترک برای همه واحد‌های ساختمانی صادر می‌شود، اعضای هر واحد مسکونی شاید به این نتیجه برسند که هر چقدر که مصرف کنند هزینه آن بین همه واحد‌های مسکونی به صورت مشترک توزیع می‎شود.

به همین دلیل بین خانوارهایی که در این ساختمان زندگی می‌کنند رقابتی برای مصرف بیشتر اتفاق می‌افتد. به دلیل همین رقابت برای مصرف بین خانوارها، مصرف برق یا آب بیش از حد لازم می‌شود. با این حال، کل ساختمان به دلیل افزایش بسیار زیاد آب دچار جریمه افزایش مصرف می‌شود. این موضوع در ادبیات اقتصادی به تراژدی منابع مشترک معروف است. در ادامه بیشتر به این موضوع می‌پردازیم.

در گذشته به مواردی همچون بیماری هلندی و معمای زندانی در مجله سرمایه پلاس پرداختیم.

تراژدی منابع مشترک چیست؟

تراژدی منابع مشترک یک مشکل اقتصادی است و به این دلیل به وجود می‌آید که هر فردی انگیزه دارد بدون توجه به دیگران و رفاه جامعه تا جایی که می‌تواند از منابع مشترک استفاده کند. این فعالیت باعث مصرف بیش از حد و در نهایت از بین رفتن منابع مشترک می‌شود.

در واقع در نهایت این رویداد منجر به ضرر کل جامعه می‌گردد. به بیان دیگر، تراژدی منابع مشترک یک نظریه اقتصادی است که بر اساس آن افراد تمایل دارند از منابع مشترک بهره برداری کنند. در این شرایط تقاضا می‌تواند بسیار بالاتر برود و روی آینده آن منبع تاثیر بگذارد. این نظریه به تراژدی انبازه‌ها نیز معروف است.

پیدایش تراژدی منابع مشترک

گرت هاردین، زیست شناس تکاملی در سال 1968 مقاله ای علمی با عنوان "تراژدی منابع" در مجله معتبر Science نوشت. این مقاله برگرفته از جملات اقتصاددان انگلیسی، ویلیام فورستر لوید، هنگام توصیف اثرات نامطلوب افزایش جمعیت بوده است. در مثال لوید، زمین‌های چرایی که توسط مالکین خصوصی نگهداری می‌شوند استفاده بیش از حد از آن‌ها را محدود کرده‌اند، این ایجاد محدودیت استفاده در چراگاه‌های خصوصی باعث حفظ ارزش زمین می‌شد.

اما چراگاه‌های مشترک، بیش از حد با دام‌ها اشباع می‌شوند زیرا غذایی که حیوانات مصرف می‌کنند و مرتع بین همه آن‌ها تقسیم می‌شود و اگر کسی استفاده نکند، می‌تواند نوعی حس عقب افتادن در مصرف به وی دست دهد.

نظر هاردین این بود که اگر انسان‌ها با همان مسئله‌ای که در مورد مرتع حیوانات گله‌ای وجود داشت مواجه می‌شدند، هر فرد به نفع شخصی خود عمل می‌کرد و تا حد امکان از منابع کمیاب در دسترس عموم مصرف می‌کرد.

تراژدی منابع مشترک در اقتصاد

از نظر اقتصاد، تراژدی منابع مشترک ممکن است زمانی رخ دهد که یک کالای اقتصادی هم از نظر مصرف رقابتی باشد و هم اینکه غیرقابل استثنا باشد. به این نوع کالاها، کالاهای مشترک گفته می‌شود.

کالای رقابتی به این معنی است که فقط یک نفر می‌تواند واحدی از کالا را مصرف کند و هنگامی که شخصی واحدی از کالا را مصرف می‌کند، آن واحد دیگر برای مصرف دیگران در دسترس نیست.

به عبارت دیگر، همه مصرف کنندگان رقیبی هستند که برای آن واحد کالا رقابت می‌کنند و مصرف هر فرد از کل موجودی کالای می‌کاهد. توجه داشته باشید که برای وقوع تراژدی منابع مشترک کالا باید کمیاب نیز باشد، زیرا کالای غیرکمیاب نمی‌تواند از نظر مصرف رقابتی باشد.

به علاوه، استثنا ناپذیر بودن یک کالا به این معناست که مصرف‌کنندگان نمی‌توانند از مصرف دیگر افراد جامعه جلوگیری کنند و آنها را از مصرف مستنثنی کنند.

غلبه بر تراژدی منابع مشترک

یکی از جنبه‌های مهم درک و غلبه بر تراژدی منابع مشترک، نقشی است که عوامل نهادی و فناوری در رقابت و مستنثنی شدن یک کالا ایفا می‌کنند. جوامع بشری روش‌های متنوعی را برای تقسیم و اعمال حقوق انحصاری بر کالاهای اقتصادی و منابع طبیعی یا مجازات کسانی که بیش از حد از منابع مشترک استفاده می‌کنند، تکامل داده‌اند.

راه حل نظارتی

یک راه حل ممکن، مقررات دولتی از بالا به پایین یا کنترل مستقیم یک منبع مشترک است. تنظیم مصرف و استفاده، یا حذف قانونی برخی افراد، می‌تواند مصرف بیش از حد را کاهش دهد و سرمایه‌گذاری دولت در حفظ و تجدید منابع می‌تواند به جلوگیری از کاهش آن کمک کند.

به عنوان مثال، مقررات دولتی می‌تواند محدودیت‌هایی را برای تعداد گاوهایی که در زمین‌های دولتی چرا می‌کنند تعیین کند یا سهمیه‌هایی برای صید ماهی صادر کند. با این حال، راه‌حل‌های دولتی از بالا به پایین معمولاً از مشکلات شناخته شده رانت‌طلبی رنج می‌برند.

واگذاری حقوق مالکیت خصوصی بر منابع به افراد، راه حل دیگری است که می‌تواند به طور موثر یک منبع مشترک را به یک کالای خصوصی تبدیل کند. از نظر نهادی، این امر به توسعه مکانیزمی برای تعریف و اجرای حقوق مالکیت خصوصی بستگی دارد.

راه حل جمعی

راه حل جمعی ما را به راه حل محبوب دیگری برای غلبه بر تراژدی منابع مشترک می‌رساند، این راه حل توسط الینور اوستروم، نوبلیست اقتصاد توصیف شده است.

قبل از تعیین یک سری قوانین در انگلستان، ترتیبات مرسوم میان روستاییان و اربابان اشرافی (فئودال) شامل دسترسی مشترک به زمین‌های چرا و کشاورزی و مدیریت استفاده و حفاظت از آنها بود. اقدامات انجام شده شامل تناوب زراعی در این زمین‌ها و چرای گله‌ها به صورت فصلی و همچنین ایجاد تنبیه‌های قابل اجرا برای کسانی که بیش از حد تعیین شده از منابع استفاده می‌کردند، می‌شد.