«تقلید کورکورانه» چطور سرمایه را بر باد می‌دهد؟

تفکر دنباله رو یا تفکر گله‌ای فر‌آیندی روانی است که در آن افراد، فارغ از باور‌های خود دنباله‌رو افراد دیگر شده و کاری را می‌کنند که آن‌ها انجام می‌دهند ولو این‌که غلط باشد. در امور مالی رفتار تفکر گله‌ای مربوط به سرمایه گذارانی می‌شود که تمایل به دنباله روی و تقلید از دیگر سرمایه گذاران دارند. این افراد بیش‌تر از این‌که تحت تاثیر تحلیل مستقل خودشان باشند، تحت تاثیر احساسات و غریزه هستند. در ادبیات فارسی نیز موضوع تقلید کورکورانه و تفکر گله‌ای دیده می‌شود: «خلق را تقلیدشان بر باد داد …». در ادامه به مثال‌هایی از این تفکر می‌پردازیم و مضرات آن بر سرمایه گذاری را ذکر می‌کنیم. در نهایت نیز راه‌های غلبه بر آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

مثال‌هایی از تفکر دنباله‌رو

برای بررسی عینی تفکر گله‌ای و تاثیر آن بر زندگی واقعی تصور کنید در مکانی هستید و شناختی از آن مکان ندارید. غروب شده و شما به دنبال جایی برای غذا خوردن می‌گردید. دو رستوران در یک خیابان روبروی هم می‌بینید. کدام رستوران را انتخاب می‌کنید؟ رستورانی که در آن جای سوزن انداختن هم نیست یا رستورانی که میز‌های خالی دارد؟ جالب است بدانید که افراد به تجمع و شلوغی تمایل دارند.

اغلب مردم رستوران شلوغ را به رستوران خلوت ترجیح می‌دهند. این افراد از لحاظ منطقی به این نتیجه می‌رسند که به احتمال قوی رستوران‌های شلوغ غذای بهتری دارند. البته ممکن است این نتیجه گیری درست نباشد! خیلی از اوقات افراد بر مبنای تصمیم دیگران تصمیم گیری می‌کنند. این مثال مصداق بارزی از تفکر دنباله رو‌ست. شاید داستانی پشت شلوغی این رستوران باشد. مثلا شاید این رستوران به چند نفر پول داده تا در رستوران بنشینند و وانمود کنند مشتری هستند و افرادی از بیرون نظاره گر این صحنه هستند می‌بینند که این رستوران شلوغ است. حالا با دانستن این اطلاعات آیا در تصمیم خود تجدید نظر نمی‌کنید؟

تفکر دنباله‌رو چه اثری بر سرمایه گذاری دارد؟

موضوع مهم این است که انسان ذاتا تمایل به شلوغی و تجمع یا همان رفتار و تفکر گله‌ای دارد. شواهد زیادی بر وجود تفکر دنباله رو در بازار‌های مالی دلالت دارند. برای مثال وقتی می‌شنوید قیمت یک دارایی به شدت بالا رفته است، چه می‌کنید؟ بیشتر مردم تحت تاثیر افزایش چشمگیر یک دارایی قرار می‌گیرند و اقدام به خرید و نگهداری آن می‌کنند. چرا؟ چون تعداد زیادی از افراد دیگر نیز چنین کاری کرده‌اند. جالب است که در موارد زیادی تحقیقی در خصوص ارزش واقعی آن دارایی صورت نمی‌گیرد. به همین دلیل نیز این دارایی تا جایی رشد می‌کند که حباب آن بترکد و بسیاری از مردم عادی و فاقد دانش کافی زیان کنند. مثال‌های زیادی در این مورد وجود دارد.

حباب دات-کام را در نظر بگیرید. این حباب یک حباب اقتصادی طی سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ میلادی بود. ارزش مالی بازار‌های بورس کشور‌های صنعتی در دنیا رشد فزاینده‌ای داشت که از رشد اینترنت نشات می‌گرفت. طی این اتفاق گروه جدیدی از شرکت‌ها تشکیل شد که بنیان اینترنتی داشتند. این شرکت‌ها برای افزایش ارزش سهام خود در بازار از پسوند -e یا پیشوند e- استفاده می‌کردند. بسیاری از این شرکت‌ها از نظر اقتصادی مدل‌های تجاری مطلوبی نداشتند اما سرمایه گذاران زیادی این مدل‌ها را خریداری کردند آن هم صرفا به دلیل این که بقیه در حال خرید آن‌ها بودند. این کار باعث می‌شود افراد در آستانه زیان قرار بگیرند.

تفکر دنباله‌رو در بازارهای ایران

در بالا تفکر دنباله‌رو را در بازار سهام بین‌المللی بررسی کردیم. با این حال، زیان دیدن بر اثر تفکر دنباله‌رو فقط به بازارهای جهانی ارتباط ندارد بلکه بازارهای داخلی نیز چنین اتفاقی را تجربه کرده‌اند. بسیاری از افراد در ابتدای تابستان 1399 و پس از رشد چشمگیر بازار سهام وارد آن شدند چرا که می‌دیدند همه اطرافیانشان وارد این بازار شده‌اند. این اتفاق باعث شد بسیاری از آنها که شناخت خوبی از بازارها نداشتند، سهام نامناسبی بخرند یا سهام مناسب را در قیمت‌های بسیار بالا خریداری کنند.

بسیاری از آنها هنوز پس از گذشت بیش از دو سال از زمان افت شدید بازار همچنان در زیان هستند. در مورد خرید سکه نیز چنین اتفاقی رخ داده است. بسیاری از کسانی که در مهر 1399 اقدام به خرید سکه و طلا کرده بودند، پس از به پیروزی رسیدن بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و احتمال احیای سریع برجام با افت چشمگیر قیمت طلا مواجه شدند. در آن روزها عده زیادی به یک باره تبدیل به فروشنده شدند و همین مساله باعث زیان دیدن عده‌ای شد که تا چند ماه پیش نیز ادامه داشت. در این موارد، که بازارها با نااطمینانی روبرو هستند، تفکر دنباله‌رو باعث می‌شود سرمایه گذاران ناآشنا به بازار با زیان مواجه شوند.

راه‌های غلبه بر تفکر دنباله‌رو

تحقیق کنید. آموزش بینید و تحلیل منطقی خود را طبق یافته‌های‌تان داشته باشید. تصمیمی که در نهایت در انتخاب یک محصول، یک رستوران و یا خرید یک سهم می‌گیرید بسته به دانش و مطالعه شما و تحلیل عاقلانه شما‌ دارد. سعی کنید تابع تفکر گله‌ای و تصمیم کورکورانه نباشید و تصمیمی آگاهانه بر مبنای آنچه پیش‌تر گفته شد بگیرید. عجله نکنید. بدون استرس و با حوصله به گزینه‌های پیش رو فکر کنید و تصمیم بگیرید. تصمیم اکثر افراد در انتخاب چیزی نشان دهنده این نیست که تصمیم آن‌ها بهتر است.

اگر از تصمیم خود اطمینان ندارید یا ذهن شما درگیر است، مجبور به تصمیم گیری نیستید. در این شرایط این کار را می‌توان به بعد موکول کرد. مثلا اگر وضعیت بازار سرمایه خوب نیست، با تصمیم گیری آنی همه چیز بد‌تر می‌شود پس حتما در این شرایط آرام باشید و منطقی فکر کنید و ببینید چه کاری بهتر است. افراد موفق تابع تفکر دنباله رو یا گله‌ای نیستند. آن‌ها به طور مستقل عمل می‌کنند و با تفکر و تحلیل منطقی نتیجه گیری می‌کنند. به یاد داشته باشید همیشه ارزیابی مستقل خود را داشته باشید و همیشه به دنبال کسب اطلاعات و تحلیل درست باشید.

با این حال، چند نکته را هم در یاد داشته باشید. در قدم اول، خودتان را بشناسید. صرفا رشد قیمت یک دارایی نباید جلوی دید شما را نسبت به ریسک آن بگیرد. برای این کار می‌توانید از آزمون‌های سنجش ریسک استفاده کنید و بدانید ریسک گریز هستید یا ریسک پذیر. در این حالت خواهید دانست که چطور دست به سرمایه گذاری بزنید تا با ریسک معقول سرمایه گذاری کنید.

به عنوان مثال، اگر شخصیتی ریسک گریز دارید از ورود به گزینه‌های پرریسک خودداری کنید یا بخش کمی از دارایی خود را به آن تخصیص دهید. یک نکته دیگر را هم مد نظر داشته باشید. در صورتی که وقت ندارید و نمی‌توانید خودتان در بازار سرمایه تصمیم گیری کنید، یا آشنایی زیادی با بازارها ندارید، می‌توانید این کار را به دست متخصصان مجرب بسپرید. شما می‌توانید زیر نظرمتخصصان مالی خبره و مشورت با مشاوران سرمایه گذاری این کار را با فراغ بال انجام دهید و در گزینه‌های مختلفی مانند طلا، سهام یا درآمد ثابت سرمایه گذاری نمایید.

صندوق‌های سرمایه گذاری این امکان را برای شما فراهم می‌آورند. این صندوق‌ها دسته‌های متفاوتی دارند. به عنوان مثال برای سرمایه گذاری در طلا با پول کم می‌توانید از صندوق طلای کیان استفاده کنید و برای سرمایه گذاری غیرمستقیم در سهام نیز گزینه‌هایی مانند صندوق آوای سهام کیان وجود دارد.