سرمایه پایه چیست و چرا اهمیت دارد؟

یکی از مفاهیمی که به ویژه در بانکداری بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد، مفهوم سرمایه پایه است. در حقیقت سرمایه پایه به معنی سرمایه‌ای است که یک موسسه نزد دولت ثبت کرده است. گاهی وقت‌ها به سرمایه پایه «سرمایه اولیه» نیز گفته می‌شود. در این مطلب بیشتر به این موضوع و اهمیت آن خواهیم پرداخت.

سرمایه پایه چیست؟

بر اساس تعریف مصوب شورای پول و اعتبار در سال 1382، سرمایه پایه بانک‌ها و موسسات اعتباری برابر است با مجموع سرمایه اصلی و سرمایه تکمیلی آنها پس از کسور لازم. سرمایه اصلی شامل سرمایه پرداخت شده، اندوخته قانونی، سایر اندوخته‌ها، صرف سهام و سود انباشته است. سرمایه تکمیلی نیز شامل ذخایر مطالبات مشکوک‎الوصول عمومی، اندوخته یا ذخیره تجدید ارزیابی دارایی‌های ثابت و اندوخته ناشی از تجدید ارزیابی سهام است. اگر بانکی زیان انباشته داشته باشد، مبلغ آن از سرمایه اصلی کم می‌شود. علاوه بر این، اگر بانک یا موسسه اعتباری در بانک یا موسسه اعتباری دیگری سرمایه‌گذاری کرده باشد، از مبلغ سرمایه پایه کسر می‌شود.

چرا سرمایه پایه اهمیت دارد؟

سرمایه پایه یکی از مهمترین مواردی است که برای سنجش وضعیت مالی بانک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع سرمایه پایه می‌تواند به شما کمک کند تا به طور کلی شناختی از وضعیت مالی یک بانک به دست بیاورید.

سرمایه پایه در واقع نقش نوعی حفاظ را برای سهامداران و سپرده‌گذاران ایفا می‌کند. بانکی که سرمایه پایه مناسب و خوبی داشته باشد، می‌تواند در برابر ریسک‌های موجود مقاوم بماند و به همین دلیل هم از قابلیت اعتماد و اطمینان بیشتری برخوردار است. بانک‌ها برای این که ریسک خود را مدیریت کنند، همواره باید تناسبی میان سرمایه‌شان و خطراتی که برای دارایی‌های آنها وجود دارد، رعایت نمایند.

نسبت کفایت سرمایه و اهمیت آن

از جمله مسائل مهم در صنعت بانكداري، احتمال ورشكستگي و ناتواني بانكها در انجام تعهدات مالي ايجاد شده است. با دور شدن نظام بانكي از فضاي امن فعالیت، این مساله پدیدار شده و بانكها را با چالشي بزرگ در زمينه ادامه فعاليت‌هاي خود روبه رو کرده است.

در اين راستا، اولين و مهمترين عاملي كه مي‌تواند بانك‌ها را در مقابل خطرهاي ناشي از ورشكستگي و ناتواني مصون سازد، وجود عامل نسبت كفايت سرمايه به داراييهاي بانك است. نسبت كفايت سرمايه حاصل تقسيم سرمايه پايه شامل سرمايه اصلي (سرمايه ثبت شده، سود انباشته، اندوخته قانوني، سهام و ساير اندوخته‌ها) و سرمايه تكميلي بر مجموع دارايي‌هاي بانک است. نسبت كفايت سرمايه يك شاخص كليدي در تحليل وضعيت بانك به شمار مي‌رود كه با توجه به آن مي‌توان متوجه شد كه دارايي‌هاي بانك تا چه حد در سبد مناسبي سرمايه‌گذاري شده و از لحاظ ريسك و به كارگيري سرمايه در دارايي‌هاي مختلف از وضعيت مناسبي برخوردار است.

از طرف ديگر، فعالیت صحیح بانکی و تداوم بقای بانکها نيازمند نگرش و اقدامات بسيار جدي‌تري در زمينه بدست آوردن شاخص‌هاي مطلوب فعاليت است. به همین منظور، نسبت كفايت سرمايه اهميت به مراتب بيشتري براي سهامداران و ساير سرمايه‌گذاران بانكي دارد. یکی از کاربردهای مهمی که سرمایه پایه دارد این است که با استفاده از آن نسبت کفایت سرمایه را مشخص می‌کنند. برای این کار، سرمایه پایه را بر مجموع دارایی‌های موزون شده به ریسک بانک تقسیم می‌نمایند و عدد حاصل را در صد ضرب می‌کنند.

این عدد که برحسب درصد به دست آمده کاربرد زیادی برای شناخت کیفیت و ریسک‌پذیری یک بانک دارد. در دنیا کمیته بازل (بال هم به آن گفته می‌شود) سوئیس این نرخ را برای بانک‌ها 8 درصد اعلام کرده بود. البته در نشست بعدی این کمیته نسبت کفایت به سرمایه 12 درصد اعلام شد. اما شاید برایتان این سوال مطرح شود که کمیته بازل چیست؟

آشنایی با کمیته بازل

کمیته بازل را می‌توان بالاترین نهاد بین‌المللی دانست که فعالیت آن نظارت بانکی است. این کمیته از نمایندگان عالی‌رتبه بانک‌های مرکزی کشورهایی مانند آلمان، فرانسه، ایتالیا، آمریکا، انگلستان، کانادا، ژاپن، سوییس، سوئد و لوکزامبورگ تشکیل شده است. به طور معمول این کمیته هر سه ماه یک جلسه تشکیل می‌دهد و از آنجا که دفتر آن در شهر بازل سوییس قرار دارد، به آن کمیته بازل می‌گویند.

وضعیت ریسک بانک‌های ایرانی

در ایران اغلب بانک‌ها نسبت کفایت سرمایه را رعایت نمی‌کنند. اگر به سامانه کدال مراجعه نمایید و نسبت کفایت سرمایه را برای بانک‌ها در صورت‌های مالی آنها بررسی کنید، خواهید دید تنها 4 بانک خصوصی و یک بانک دولتی نسبت 8 درصدی کفایت سرمایه را رعایت می‌کنند. این موضوع نشان دهنده این است که برخلاف آنچه مردم فکر می‌کنند، بانک‌ها نیز چندان بدون ریسک نیستند. دقت در انتخاب بانک و موسسه اعتباری مناسب برای سپرده‌گذاری از این رو اهمیت دارد.

سرمایه پایه و نقش مهم آن در تعیین سقف وام

یکی از مهمترین موضوعاتی که به سرمایه پایه مرتبط می‌شود بحث سقف تسهیلات است. بر اساس ضوابط سیاستی- نظارتی شبکه بانکی کشور که در سال 1388 اعلام شد، حداکثر مجموع تسهیلات و تعهداتی که به هر ذی‌نفع واحد در واحدهای تولیدی می‌رسد 15 درصد سرمایه پایه و برای واحدهای غیرتولیدی 10 درصد سرمایه پایه است.

جمع‌بندی

بسیاری از سرمایه‌گذاران و سپرده‌گذاران با مفهوم سرمایه پایه و کفایت سرمایه آشنا نیستند و خیلی ساده در موسسات یا بانک‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که فاقد استانداردهای لازم بوده و پرریسک محسوب می‌شوند.

به همین جهت است که آشنایی با این مفاهیم مهم است زیرا در صورتی که بانک‌ها دچار مشکل شوند، دسترسی به سرمایه و سپرده مشتریان چندان راحت نخواهد بود. در نهایت توصیه عموم کارشناسان بر این است که پیش از سپرده‌گذاری در هر نوع گزینه سرمایه‌گذاری، مانند صندوق‌های سرمایه گذاری، از میزان کم‌ریسک بودن آن و قابلیت اعتماد آن اطمینان حاصل کنید. البته خوب است این اطمینان را از بررسی وضعیت مالی و صورت مالی یک موسسه یا بانک کسب کنید تا نمای ظاهری آن.