اثر سرریز چیست و چه تاثیری در زندگی ما دارد؟

دست کم یک بار با سرریز شدن لیوانی پر از آب رو به رو شده‌ایم. اگر در نزدیکی همین لیوان آب باشیم، خواهیم دید پس از لبریز شدن لیوان، نقاطی که هیچ ارتباطی با آن ندارند و از آن فاصله دارند به طور زنجیره‌وار خیس می‌شوند. اثر سرریز در سرمایه گذاری هم چنین ویژگی دارد. ما ممکن است اتفاقات اقتصادی را در یک منطقه یا بخش یبینیم که بر مناطق اقتصادی یا بخش‌های دیگر – هر چند نامرتبط – تاثیر می‌گذارند.

گرچه اثر سرریز می‌تواند مثبت هم باشد، در موارد زیادی آن‌چه که اغلب به عنوان اثر سرریز در اقتصاد دیده می‌شود، منفی است. زمین لرزه، بحران بازار سهام و رویدادهای کلان دیگر مانند این‌ها هم به عنوان اثر سرریز منفی شناخته می‌شوند. اما این‌که اثر سرریز چطور تاثیر خود را در اقتصاد می‌گذارد و رابطه تاثیر آن با مناطق غیرمرتبط در چیست؟ نیاز به بررسی بیش‌تر دارد.

اثر سرریز چیست؟

بحث مربوط به اثر سرریز ارتباط نزدیکی با اثرات خارجی دارد. اجازه بدهید بحث را با یک مثال شروع کنیم. فرض کنید در یک شهر کوچک توریستی یک نفر مهمانخانه‌ای برپا کند و اقامتگاهی هم برای افرادی که به آنجا سفر می‌کنند، بسازد. رفته رفته مسافران از شهرهای مختلف به آنجا می‌روند.

این افراد در شهر کوچکی که رفته‌اند، نیاز به خوراک، آشامیدن و بسیاری از موارد دیگر دارند. حتی از دست‌سازه‌ها و سوغاتی که در آنجا وجود دارد و به فروش می‌رسد هم ممکن است خریداری کنند. این پدیده سرریز مثبت تاسیس این اقامتگاه از سوی یک نفر در آن شهر بوده است. حتی اگر مسافران جایی هم نروند و خریدی نکنند، مالک مسافرخانه که وضعیتش بهتر شده است، احتمالا خرید بیشتری از اهالی انجام می‌دهد و می‌تواند وضعیت اقتصادی آنها را بهتر کند.

این پدیده سرریز مثبت است. اما باید بدانیم سرریز منفی هم داریم. به عنوان مثال، فرض کنید یک نفر جلوی منزل خود زباله بگذارد. این مساله کل نمای یک کوچه را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد و اثر سرریز منفی برای بقیه اهالی داشته باشد.

ریشه اثر سرریز از کجاست؟

ریشه این نامگذاری به اقتصاددانانی به نام‌های جان استوارت میل و هنری سیجویک برمی‌گردد. این اقتصاددانان قرن نوزدهمی برای نخستین بار آن را مطرح کردند اما در قرن‌های بعد این موضوع توسط کسانی مانند پیگو هم گسترده شد.بر اساس نظر برخی اقتصاددانان وقتی بازارها دچار سرریز می‌شوند، مداخله دولت می‌تواند منجر به کاهش یا جلوگیری از بروز این آثار شود.

آشنایی با انواع سرریزها

سرریزها به دسته‌های مختلفی تقسیم شده و در جنبه‌های گوناگونی به کار برده می‌شوند. از جمله دسته‌های مختلفی که در مورد سرریزها رخ می‌دهد می‌توان به اثر سرریز در تعاملات اجتماعی و تعاملات اقتصادی اشاره کرد. البته عوامل سیاسی هم می‌توانند سرریزهای مثبت و منفی روی روابط اجتماعی و اقتصادی در کشورها داشته باشند.

اثر سرریز در سرمایه گذاری

اثرات سرریز در سرمایه گذاری هم خود را نشان می‌دهند. وقتی قیمت‌ها بالا می‌روند یا تورم انتظاری افزایش پیدا می‌کند، تقاضا برای خرید دارایی‌های دیگر بالا می‌رود. این به نحوی همان اثر سرریز است. تغییرات نرخ بهره هم می‌توانند چنین اثری داشته باشند. یک مثال دیگر افزایش قیمت نفت است. اگر به هر دلیلی تقاضای نفت در جهان بالا برود یا بهای آن افزایش پیدا کند، در کشورهای نفتی نیز نمود پیدا می‌کند. قیمت سهام شرکت‌های پتروشیمی هم بالا می‌رود و حتی ممکن است شاهد رشد شاخص کل بازار سهام باشیم. در کنار این موارد، افزایش درآمدهای دولت می‌تواند به مخارج بیشتر برای مردم تبدیل شود یا حتی اگر درست مدیریت نشود، موجب بروز تورم در آن کشور گردد.

اثر سرریز در رفتار و مشاغل

می‌توان گفت که اثر سرریز در رفتار افراد هم به شکلی مشابه در اقتصاد نمایان می‌شود. به عنوان مثال اگر کارمندی در محل کار خود رفتار مناسبی نداشته باشد یا شغل خود را به درستی انجام ندهد و از سوی مقامات شرکت مورد مواخذه قرار نگیرد، این رفتار او به دیگران هم سرایت می‌‎کند. در نتیجه بهره‌وری سایر افرادی که در آن شرکت کار می‌کنند نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

این موضوع می‌تواند روی عملکرد آن شرکت تاثیر زیادی بگذارد. البته این مثال به اثر سرریز منفی اشاره دارد. ممکن است اتفاقی دیگر بیافتد که اثر سرریز مثبت داشته باشد. اگر شرکت و فرهنگ سازمانی آن به تلاش کارکنان بها دهد و به نحوی افراد کوشا را تشویق کند، می‌توانیم شاهد اثر سرریز مثبت در آن شرکت باشیم که در مجموع عملکرد آن شرکت را بهتر می‌کند.

جمع‌بندی

در این مطلب به بررسی اثر سرریز پرداختیم. سرریز به طور کلی به دو دسته مثبت و منفی تقسیم می‌شود. اثرات سرریز مثبت می‌تواند منجر به این شود که اتفاقات مثبتی که برای یک فرد یا بخش افتاده است به سایر بخش‌ها نیز منتقل شود. این موضوع باعث هم‌افزایی و بالا رفتن کارآیی و بهره‌وری یا عایدی دیگر بخش‌ها می‌شود. این در حالی است که اثر سرریز منفی می‌تواند موجب این شود که بخش‌های دیگر هم دچار ضرر و زیان شوند و از بازدهی یا بهره‌وری مثبت خود بیفتند.