تخریب خلاق چیست و چه آثاری روی جامعه دارد؟

بسیاری از شما تا امروز بارها دیده‌اید که ورود یک فناوری یا نوآوری جدید فناوری‌های قبلی را منسوخ کرده باشد. اگر بخواهیم خیلی ساده بگوییم ورود ماشین حساب چرتکه را از مغازه‌ها بیرون انداخت. این موضوع در مقیاس وسیعتری در اجتماع و اقتصاد نیز رخ می‌دهد و به آن تخریب خلاق می‌گویند.

جوزف شومپیتر در دهه 1950 میلادی در کتابی تحت عنوان کاپیتالیم، سوسیالیسم و دموکراسی موضوع تخریب خلاق را بیان کرد. این موضوع به توفان شومپیتری نیز مشهور است. در ادامه به بررسی تخریب خلاق می‌پردازیم.

تخریب خلاق چیست؟

تخریب خلاق در واقع فرآیندی است که از طریق آن ایده‌ها و ابداعات تازه، ظهور پیدا می‌کنند و فناوری‌های موجود و قدیمی‌تر را وادار به تسلیم در برابر خود می‌کنند. شرکت‌های جدید یا نوآور سعی می‌کنند با استفاده از فناوری‌های جدید ابتدا سهمی از بازار شرکت‌های مشابه را بگیرند و در طولانی مدت آن‌ها را از بازار حذف کنند.

البته میزان تحول صورت گرفته بسته به فناوری جدید دارد که تا چه اندازه می‌تواند جای قبلی را بگیرد یا بازار آن را کساد کند. شومپیتر بیان می‌کند که تخریب خلاق نیروی محرکه اصلی سرمایه‌داری است. زیرا تخریب خلاق موجب می‌شود تکنولوژی و صنایع موجود در فضای اقتصادی همواره به‌روز شوند.

مثال واقعی برای تخریب خلاق

اگر به فضای اقتصادی ایران نگاهی بندازیم به وضوح می‌توانیم تخریب خلاق را مشاهده کنیم. به عنوان مثال تاکسی‌های اینترنتی با استفاده از اینترنت و فناوری جدید باعث شدند که سهم زیادی از بازار حمل و نقل شهری را در شهر تهران تصاحب کنند. پس از ورود آنها بود که تاکسی‌های سنتی بخش عظیمی از بازار حمل و نقل درون شهری را در تهران از دست دادند.

البته باید به یاد داشت که تخریب خلاق همواره نمی‌تواند رقیب سنتی خود را از بازار حذف کند. به عنوان مثال فروشگاه‌های زنجیره‌ای موجود در ایران هرچند توانسته‌اند بخش بزرگی از بازار را سهم خود کنند اما همچنان بقالی‌های موجود در سطح شهر‌ها فعالیت دارند و می‌توانند کسب سود کنند.

در فضای جهانی به دلایل متعددی تخریب خلاق بسیار بیشتر از ایران رخ می‌دهد. همه شما اسم نوکیا را شنیده‌اید و احتمالا دو دهه پیش از تلفن همراه ساخت این شرکت استفاده کرده باشید. در آن سال‌ها بخش عظیمی از بازار گوشی‌های موبایل در سلطه نوکیا بود.

اما به دلیل ایجاد تکنولوژی‌های جدید توسط شرکت‌های اپل و سامسونگ، شرکت نوکیا به نحوی از بازار حذف شد و سهم بسیار اندکی در دست آن ماند. مثال دیگر از این دست را می‌توان ظهور دوربین‌های دیجیتال و ورشکست شدن شرکت کداک که شرکت بزرگی در حوزه دوربین‌های فیلم‌خور بود، دانست.

مزایای تخریب خلاق

ایجاد شغل

تخریب خلاق فناوری جدیدی با خود همراه می‌آورد و به دنبال سودآوری و گرفتن سهم بیشتر از بازار است. این کار باعث می‌شود شغل‌های سنتی از بین برود اما مشاغل جدیدی را نیز با خود به همراه دارد. البته علاوه بر شغل‌های مستقیمی که به وجود می‌آورد، به دلیل تاثیر این محصولات بر زندگی مردم، شغل‌های غیر مستقیمی نیز ایجاد می‌کند.

به عنوان مثال با ورود گوشی‌های هوشمند در بازار و کمرنگ شدن تلفن‌های ثابت، فضای کسب و کار پررونقی برای تعمیرکاران این نوع گوشی‌ها نیز فراهم شده است. شغل‌های ایجاد شده در بخش تعمیرات موبایل جزو مشاغل غیر مستقیم بازار موبایل محسوب می‌شوند.

زندگی آسان‌تر

تخریب خلاق خواه ناخواه موجب آسان‌تر شدن کارها و بالابردن کیفیت زندگی در جامعه می‌شود. در سه دهه گذشته تا امروز تولید خودرو در دنیا چه تغیراتی کرده است؟ می‌توان گفت که ایمنی این خودرو‌ها و زیبایی آن‌ها رشد بسیار زیادی کرده است.

از طرفی دیگر حتی این خودرو‌ها کم مصرف‌تر نیز شده‌اند که خود باعث تخریب کمتر محیط زیست می‌شود. به علاوه، در دنیای امروز شما می‌توانید با استفاده از گوشی‌های تلفن همراه خود از لباس گرفته تا غذای مصرفی خود را بدون این که از منزل خارج شوید تهیه کنید. پس تخریب خلاق می‌تواند زندگی انسان را آسان‌تر کند.

ایجاد تحرک در شرکت‌ها

شرکت‌هایی که در معرض قرار گرفتن تخریب خلاق هستند به ناچار برای این که بتوانند در بازار بمانند و سهم خود را در بازار حفظ کنند مجبور می‌شوند با تکنولوژی‌های همگام شوند. این کار باعث ایجاد پویایی در فضای اقتصادی کل جامعه خواهد شد.

GPT چیست؟

Chat GPT یک ربات رایگان است که در نوامبر 2022 توسط شرکت تحقیقاتی هوش مصنوعی Open AI منتشر شد. Chat GPT در اولین ماه‌های تأسیس خود، الهام‌بخش کاربران شد تا بتوانند از آن استفاده‌های گوناگونی انجام دهند. از جمله استفاده از Chat GPT برای مذاکره در مورد بلیط‌های پارکینگ، برنامه‌ریزی برای باشگاه و حتی ایجاد داستان‌های مناسب قبل از خواب برای کودکان است. برخی از کارشناسان هوش مصنوعی بر این باورند که Chat GPT می‌تواند هم در نحوه تعامل انسان با ربات‌های چت و هم به طور گسترده‌تر هوش مصنوعی را متحول کند.

چیزی که Chat GPT را در چند دهه گذشته از چت بات‌ها متمایز می‌کند، این است که Chat GPT با استفاده از یادگیری تقویتی از بازخورد انسانی (RLHF) آموزش داده شده است. RLHF شامل استفاده از مربیان هوش مصنوعی انسانی برای توسعه Chat GPT به رباتی است که می‌تواند فرضیات نادرست را به چالش بکشد، به سؤالات بعدی پاسخ دهد و اشتباهات را بپذیرد. این بات نیز از مصادیق تخریب خلاق است که در سرمایه گذاری کاربرد پیدا کرده است.

درآمدزایی از Chat GPT

بعد از رونمایی از Chat GPT کاربران از این بات هوشمند برای کسب درآمد از آن استفاده‌های متعددی می‌کنند. یکی از این استفاده‌ها تولید محتوا برای وبلاگ‌ها است. کاربران بر حسب نوع محتوا و سئویی که می‌خواهند از این ربات هوشمند تقاضای محتوای مرتبط می‌کنند و Chat GPT توانسته است که بخوبی وظیفه خود را انجام دهد. البته هنوز به این سطح از توانایی نرسیده است که بتواند جای انسان را بگیرد. در حال حاضر نگرانی‌هایی از ایجاد بیکاری گسترده در کشورها توسط این بات وجود دارد.

سرمایه گذاری در بازار مالی با استفاده از Chat GPT

در بحث تخریب خلاق شاید بتوان گفت Chat GPT در اوج آن قرار دارد. زیرا می‌تواند تقریبا همه سوالات بشری را جواب دهد. اما بحث قابل توجهی که نظر کاربران را بسیار به خود جلب کرده، سرمایه گذاری با استفاده از Chat GPT است. آیا Chat GPT می‌تواند بجای تحلیلگرانی که سالیان متمادی مطالعه اقتصادی، معامله‌گری و تحلیل بازار انجام داده‌اند را بگیرد؟ Chat GPT شاید بتواند از طریق الگوریتم‌هایی که انسان برای آن تعریف کرده است معاملات خود را انجام دهد اما در بسیاری از مواقع نمی‌تواند به درستی عمل کند. البته اگر روزی الگوریتم‌های Chat GPT به اندازه‌ای قوی شوند که بتوانند مانند یک انسان تحلیل رفتاری، اقتصادی انجام دهند قطعا منجر به بیکاری بسیاری از افراد شاغل در این زمینه خواهد شد. با همه این موارد یک پلتفرم سرمایه گذاری مبتنی بر چت جی پی تی توانسته فعلا حدود 52 هزار دلار سرمایه جذب کند و در مدت کمتر از یک ماه 3.4 درصد سود داشته باشد. این بات با خواندن مقالات و صورت‌های مالی سهم‌ها را انتخاب می‌کند. هنوز میزان سرمایه گذاری در این نوع معامله‌گرهای مبتنی بر هوش مصنوعی کم است اما می‌تواند در طول زمان رشد کند. علاوه بر این، اقتصاددانان شرکت معروف گلدمن ساکس پیش‌بینی می‌کنند که به کارگیری هوش مصنوعی باعث ارتقای بهره‌وری در یک دوره 10 ساله می‌شود و می‌تواند نرخ بهره مرکب سالانه شاخص اس اند پی 500 را در طول 20 سال حدود 5 درصد بالا ببرد.

معایب تخریب خلاق

بیکاری و بیکاری منطقه‌ای

اگر شرکتی نتواند خود را با نیاز‌های جدید جامعه وفق دهد و از طرفی نیز شرکت دیگری از طریق ایده‌های بهتر و جامعه پسند، محصول یا خدمات خود را ارائه کند، موجب می‌شود این شرکت به صورت کامل از بازار حذف شود یا حداقل سهم بزرگی از بازار را از دست بدهد.

با این اتفاق، شغل‌هایی که در این شرکت وجود داشته از بین خواهند رفت و عده زیادی ممکن است کار خود را به صورت کامل از دست بدهند. در مواقعی که تخریب خلاق اتفاق می‌افتد و شرکتی از بازار حذف یا سهم آن کاهش می‌یابد منجر به بیکاری می‌شود. زمانی که این شرکت آسیب می‌بیند منطقه‌ای که این شرکت در آن وجود داشته است ممکن است برای یک دوره طولانی نتواند به وضعیت قبل بازگردد.

جمع بندی

تخریب خلاق به معنی این است که هنگامی که ایده یا تکنولوژی جدیدی وارد بازاری می‌شود، شرکت‌هایی که با تکنولوژی قدیمی‌تر کار می‌کنند از بازار حذف شوند یا حداقل بخشی از سهم بازار را از دست بدهند. تخریب خلاق مزایایی دارد که از جمله می توان به ایجاد پویایی در شرکت‌ها و ایجاد اشتغال در نتیجه بهره گرفتن از ایده‌های جدید اشاره کرد.