ضریب جینی چست؟

در هر کشوری عدالت اجتماعی و اقتصادی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مردم و تصمیم گیرندگان اقتصادی است. یکی از شاخص‌هایی که می‌تواند نشان‌دهنده سطح رفاه جامعه باشد، میزان درآمد افرادی است که در آن جامعه زندگی می‌کنند. اما این که میزان درآمد تا چه اندازه بین افراد جامعه بصورت عادلانه تقسیم شده است نیز یکی از سوالات مهمی است که اقتصاددان‌ها به دنبال پاسخ به آن هستند. برای این کار از ضریب جینی استفاده می‌شود. در ادامه توضیح خواهیم داد که ضریب جینی چیست.

ضریب جینی چست؟

شاخص جینی یا ضریب جینی، توزیع درآمد را در یک جامعه اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص در سال 1912 توسط آماردان ایتالیایی Corrado Gini بیان شد. از این شاخص اغلب به عنوان یک سنجه‌ای برای اندازه‌گیری نابرابری اقتصادی، توزیع درآمد یا به طور معمول توزیع ثروت در میان جامعه استفاده می‌کنند. ضریب جینی از 0 تا 1 متغیر است که 0 نشان دهنده برابری کامل و 1 نشان دهنده نابرابری کامل است. بر اساس تعریف، هرچقدر ضریب جینی بالاتر باشد نابرابری درآمدی در آن کشور بیشتر است.

آشنایی با ضریب جینی

در کشوری که هر فرد ساکن در آن درآمد یکسانی با سایر افراد داشته باشد، ضریب جینی درآمدی آن کشور برابر با 0 خواهد بود. برعکس، کشوری که در آن یک فرد ساکن در آن تمام درآمد را به خود اختصاص داده باشد در حالی که بقیه هیچ درآمدی را کسب نکرده باشند، این جامعه ضریب جینی درآمدی 1 خواهد داشت. همین تحلیل می‌تواند در مورد توزیع ثروت (ضریب جینی ثروت) نیز اعمال شود، اما از آنجایی که اندازه‌گیری ثروت دشوارتر از درآمد است، ضریب جینی معمولاً به درآمد اشاره دارد و برای سادگی به عنوان ضریب جینی یا شاخص جینی بیان می‌شود. نکته قابل توجه این است که ضریب جینی ثروت بسیار بالاتر از ضریب جینی درآمد است.

ضریب جینی ابزار مهمی برای تجزیه و تحلیل درآمد یا توزیع ثروت در یک کشور یا منطقه است. اما نباید آن را با اندازه‌گیری مطلق درآمد یا ثروت اشتباه گرفت. کشوری با درآمد بالا و کشوری کم درآمد می‌توانند تا زمانی که درآمدها در هر یک به طور مشابه توزیع شوند، ضریب جینی یکسانی داشته باشند. به عنوان مثال، بر اساس گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، ترکیه و ایالات متحده هر دو ضریب جینی درآمدی در حدود 0.39-0.40 دارند اما رقم تولید ناخالص داخلی (GDP) ترکیه برای هر شهروند ترکیه بسیار پایین‌تر از ایالات متحده است.

نمایش گرافیکی شاخص جینی

ضریب جینی اغلب به صورت گرافیکی از طریق منحنی لورنز نشان داده می‌شود. همانطور که در شکل زیر نشان داده شده است، این منحنی توزیع درآمد (یا ثروت) را با رسم صدک جمعیت بر اساس درآمد در محور افقی و درآمد در محور عمودی نشان می‌دهد. ضریب جینی برابر است با مساحت زیر خط برابری کامل (0.5 طبق تعریف) منهای مساحت زیر منحنی لورنز تقسیم بر مساحت زیر خط برابری کامل.

ضریب جینی جهانی

ضریب جینی در طول قرن 19 و 20 رشد پایداری را تجربه کرده است. در سال 1820، ضریب جینی جهان 0.50 بود در حالی که در سال های 1980 و 1992، ضریب جینی رقم 0.657 تجربه کرده است. ویروس COVID-19 احتمالاً تأثیر منفی بیشتری بر برابری درآمد خواهد داشت. طبق گزارش بانک جهانی، ضریب جینی پنج سال پس از اپیدمی‌های بزرگ مانند ابولا و زیکا حدود 1.5 واحد افزایش یافته است.

یک نکته جالب هم در زمینه ضریب جینی وجود دارد. برخی از فقیرترین کشورهای جهان دارای بالاترین ضریب جینی هستند، در حالی که بسیاری از پایین‌ترین ضریب‌های جینی در کشورهای ثروتمند اروپایی یافت می‌شوند. با این حال، رابطه بین نابرابری درآمد و تولید ناخالص داخلی سرانه یک همبستگی منفی کامل نیست و این رابطه در طول زمان متفاوت بوده است. میخائیل مواتسوس از دانشگاه اوترخت و جوری باتن از دانشگاه توبینگن نشان می‌دهند که از سال 1820 تا 1929 با افزایش تولید ناخالص داخلی سرانه، نابرابری اندکی افزایش یافت و سپس کاهش یافت. از سال 1950 تا 1970 با افزایش تولید ناخالص داخلی سرانه از یک آستانه خاص، نابرابری کمتر شد. از سال 1980 تا 2000 نابرابری با افزایش تولید ناخالص داخلی سرانه، کاهش یافته است.

محدودیت‌های شاخص جینی

ضریب جینی اگرچه برای تحلیل نابرابری اقتصادی مفید است، اما دارای کاستی‌هایی نیز هم هست. دقت اندازه‌گیری به داده‌های قابل اعتماد تولید ناخالص داخلی و درآمد بستگی دارد. اقتصادهای سایه و فعالیت‌های اقتصادی غیررسمی در هر کشوری وجود دارد. فعالیت اقتصادی غیررسمی بخش بزرگی از تولیدات کشورهای در حال توسعه را تشکیل می‌دهند اما در آمار رسمی نمی‌آیند. این نوع فعالیت‌ها تا حدود زیادی به افراد کم‌درآمد برمی‌گردد. این به آن معناست که شاخص جینی درآمدهای اندازه‌گیری شده، نابرابری درآمد واقعی را بیش از حد نشان می‌دهد. نقص دیگر این است که توزیع درآمد بسیار متفاوت می‌تواند منجر به ضریب جینی یکسان شود.

اگرچه استفاده از منحنی لورنز به‌عنوان مکمل می‌تواند اطلاعات بیشتری در این زمینه ارائه دهد، اما تغییرات جمعیتی در میان زیر گروه‌های درون توزیع، مانند توزیع درآمد در سن، نژاد یا گروه‌های اجتماعی را نشان نمی‌دهد. در این راستا، درک تغییرات جمعیتی می‌تواند برای درک آنچه که ضریب جینی معینی نشان می‌دهد، مهم باشد.

ضریب جینی 0.5 به چه معناست؟

ضریب جینی بین 0 تا 1 است، که 0 نشان دهنده برابری کامل و 1 نشان دهنده نابرابری کامل است. ضریب جینی 0.5 می‌تواند به عنوان آستانه‌ای تلقی شود که درآمد به طور عادلانه توزیع نمی‌شود. تنها 15 کشور در جهان ضریب جینی 0.5 یا بیشتر دارند.