مفهوم قوی سیاه در بازارهای مالی چیست؟

این واژه برای اولین بار از قلب وال استریت پرهیاهو و از یک نویسنده و تاجر و البته یک اقتصاد دان پیشگو شنیده شد. مفهوم قوی سیاه که در انگلیسی به آن (Black Swan) گفته می‌شود به واقعه‌ای اشاره دارد که پیش بینی آن به خاطر نادر بودن آن کار سختی است و البته اگر اتفاق بیافتد عواقب فاجعه باری را به همراه خواهد داشت. با این که رویداد الگوی قوی سیاه بسیار نادر است اما باید همیشه و در تمام محاسبه‌هایی که می‌شود در نظر داشت تا در صورت رخ دادن بتوان در مقابلش ایستادگی لازم را انجام داد. سال ۲۰۰۸، سالی بود که این مفهوم در یک کتاب مدیریت مالی تعریف شد و راه به جهان آکادمیک نیز باز کرد. این مفهوم ابعاد مختلفی در بازارهای مالی دارد که به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

ظهور الگوی قوی سیاه در 2008

اولین بارکه این واژه مانند یک موجود منحوس یا یک مرض بر جامعه بشری سایه می‌افکند در پی بحران مالی پدیدار شد. البته باید در نظر داشت که مفهوم قوی سیاه مانند مفهوم طلاق می‌ماند. با این که عمل طلاق در میان زوجین یک عمل کراهت‌بار است و باید تا آن جا که می‌توان از آن جلوگیری کرد اما گاهی که دیگر کار از کار گذشته، این عمل می‌تواند نجات بخش باشد و از حوادث شوم آینده که ممکن است در صورت با هم بودن بین مرد و زن اتفاق بیافتد جلوگیری کند. الگوی قوی سیاه نیز چنین کاری را در بازارهای مالی انجام می‌دهد؛ به این معنی که اگر یک سیستم، نهاد و یا هر سازمان معیوبی وجود دارد، بهتر است قبل از این که در آینده دچار رویدادهای فاجعه بار قوی سیاه در بازارهای سرمایه شود به آن اجازه بدهیم تا شکست بخورد.

سه مشخصه قوی سیاه

اول؛ بسیار غیر قابل پیش بینی است؛ به طوری که فراتر از حد انتظار هست و می‌توان آن را گونه‌ای نادر نام برد و احتمال روی دادن آن را کاملا نامعلوم دانست. دوم؛ بعد از رخ داد قوی سیاه، اثری فاجعه بار و تقریبا غیر قابل جبران به جا می‌گذارد. سوم؛ اما با همه غیر قابل پیش بینی بودنش، در زمان رویداد آن قدر واضح قابل تشریح است که انگار می‌توانستیم آن را از مدت‌ها قبل پیش بینی کنیم.

ویژگی اول، غیر منتظره بودن الگوی قوی سیاه

بارها با فجایع اقتصادی در بازارهای مالی مواجه شده‌ایم و بارها هم این جمله را از سیاست‌گذاران اقتصادی شنیده‌ایم که اصلا انتظار وقوع بحران را نداشته‌اند. یکی از ویژگی‌های قوی سیاه این است که به صورت غیر منتظره اتفاق بیافتد. اما این که قوی سیاه یک رخداد غیر منتظره است برای بسیاری از استادان علم اقتصاد اصلا جای تعجب ندارد. به عنوان مثال در دوران‌ مختلف مانند سال 2008 جهان دچار یک رکود بزرگ شد و نرخ بیکاری در کوتاه‌ترین زمان ممکن به دو برابر درصد خودش رسید.

ویژگی دوم، تاثیر اقتصادی بزرگ

بسیاری از افراد هر رخدادی را با مفهوم قوی سیاه اشتباه می‌گیرند. یکی از ویژگی‌های متمایز کننده قوی سیاه از دیگر فجایع اقتصادی این است که این رخداد ابعاد بسیار بزرگی دارد و تقریبا روی تمام بازارهای مالی و شرایط اقتصادی تاثیر می‌گذارد. در بالا این مثال را آوردیم که در سال 2008 شاهد یک رکود جهانی بودیم. اما لازم به ذکر است که این رکود از مسکن گرفته تا افت شدید بازارهای دیگر و افزایش نرخ بیکاری را به همراه داشته است. این تاثیر بزرگ به واسطه ظهور قوی سیاه است.

ویژگی سوم، قابل پیش بینی بودن

اما ویژگی آخر قوی سیاه که کمی ما را دلگرم می‌کند و این امید را به ما می‌دهد که می‌توانیم با مطالعه رخدادهای فاجعه بار گذشته قوی سیاه تا حدی زمان وقوع آن را بشناسیم قابل پیش بینی بودن آن است. اما این قابل پیش بینی بودن نیاز به مطالعه و بحث دارد. به عنوان مثال سیاست‌های ضعیف در وام دهی و بی توجه‌ای به کم اعتبار بودن وام گیرندگان کلان یکی از علائمی است که باعث ظاهر شدن قوی سیاه شده بود. از طرفی، قراردادهای مبهم زیادی که بسته می‌شود و نقطه شروع و انتهای آن‌ها هم معلوم نیست می‌تواند از بزرگ‌ترین عوامل قابل پیش بینی الگوی قوی سیاه باشد.

آیا ابزاری است که بتوان قوی سیاه در بازار سرمایه را تشخیص داد؟

متاسفانه باید گفت که برای تشخیص الگوی قوی سیاه، راهکارهای معرفی شده کاربردی ندارند. بسیاری سعی می‌کنند با استفاده از نمونه‌های گذشته و با مرور گزارشات از این واقعه در دهه‌های پیشین به پیش بینی الگوی قوی سیاه بپردازند اما باز به خاطر نادر بودن این اتفاق، این کار هم فایده چندانی تا به امروز نداشته است. اما موضوعی که بیش از غیر قابل پیش بینی بودن باعث می‌شود افراد از حضور قوی سیاه در بازار سرمایه باخبر نشوند این است انسان بالطبع به دانستن عواقب فاجعه بار و فکر کردن به خانه آخر علاقه‌ای ندارد.

چند نمونه از رویدادهای الگوی قوی سیاه

یکی از نمونه‌ها از الگوی قوی سیاه در سال ۲۰۰۸ در زیمباوه اتفاق افتاد که نرخ تورم کل به بیش‌تر از ۷۹٫۵ درصد رسید و به عنوان فاجعه بار ترین تورم در قرن بیست رکورد شکنی کرد. از دیگر نمونه‌ها در همین سال می‌توان به سقوط مالی بازار مسکن ایالات متحده آمریکا اشاره کرد که با وسعت بسیار زیادی که داشت تنها افراد کمی وقوع آن را پیش بینی کرده بودند.