اقتصاد خرد به زبان ساده

با انتشار کتاب ثروت ملل در سال 1776 توسط آدام اسمیت علم اقتصاد بصورت رسمی وارد فضای آکادمیک شد. آدام اسمیت با انتشار این کتاب به عنوان پدر علم اقتصاد نوین شناخته شده است.

در این کتاب برای اولین بار بسیاری از مسائل اقتصادی توضیح داده شده است. در ادامه به توضیح اقتصاد خرد و مسائل مربوط به آن خواهیم پرداخت.

اقتصاد خرد به زبان ساده

در دنیای امروز، علم اقتصاد به دو شاخه‌ی اصلی اقتصاد خرد و اقتصاد کلان تقسیم می‌شود. اقتصاد خرد در واقع پایه‌ی اصلی علم اقتصاد است. اقتصاد خرد به مسائلی همچون کسب و کار، رفتار مصرف کننده، تابع عرضه و تقاضا و بازار می‌پردازد.

به طور کلی می‌توان بیان کرد که اقتصاد خرد به بررسی مسائل اقتصادی در سطح خرد و بنگاه‌های اقتصادی می‌پردازد و در مورد مسائل کلان اقتصادی سخنی به میان نمی‌آورد.

اقتصاد خرد به صورت ساده به بررسی بازار می‌پردازد. کوچکترین بازار شامل یک فروشنده و یک خریدار است. در علم اقتصاد به فروشنده کالا و خدمات اصطلاح «عرضه کننده» و به خریدار اصطلاح «تقاضا کننده» را نسبت داده‌اند.

در قیمتی که عرضه کننده کالا و خدمات خود را به تقاضا کننده می‌فروشد، قیمت تعادلی می‌گویند. در قیمت تعادلی بازار به تعادل رسیده است. باید توجه داشت که در دنیا کالایی معامله نمی‌شود مگر آنکه قیمت آن مشخص باشد و توسط تقاضا کننده قیمت آن پرداخت شود. به همین دلیل در اقتصاد خرد با یک مسئله بسیار مهم به نام مطلوبیت آشنا می شویم.

مطلوبیت در اقتصاد خرد به معنی این است که متقاضی از مصرف کردن یک کالا و خدمات چقدر رضایت کسب می‌کند و در واقع آن قیمتی که تقاضا کننده برای خرید یک کالا و خدمات پرداخت می‌کند برای کسب رضایت و مطلوبیت از آن کالا و خدمات است.

یعنی فرد حاضر است در ازای لذتی که از مصرف کالاها یا خدماتی می‌برد، هزینه‌ای پرداخت کند. در نتیجه در اقتصاد خرد انگیزه اصلی تقاضا کننده برای خرید کالا و خدمات عرضه کننده، مطلوبیت متقاضی است. از دیگر اصطلاحات موجود در اقتصاد خرد که بسیار با اهمیت هستند. مازاد تقاضا و مازاد عرضه است.

آشنایی با مفهوم مازاد عرضه و مازاد تقاضا

قیمت هر کالایی را میزان عرضه و تقاضای آن کالا در بازار تعیین می‌کند. اگر عرضه‌ی هر کالایی از سوی عرضه کننده بالاتر از میزان تقاضا برای آن کالا باشد قیمت آن در بازار کاهش می‌یابد و اگر تقاضا برای هر کالایی از میزان عرضه آن بالاتر باشد برای ایجاد تعادل در بازار قیمت آن افزایش خواهد یافت.

پس اگر مازاد تقاضا در بازار وجود داشته باشد به عرضه کننده این آگاهی را می‌دهد که می‌تواند به تولید بیشتر کالا و خدمات اقدام کند و اگر مازاد عرضه در بازار وجود داشته باشد عرضه کننده با روش‌هایی همچون تخفیفات قیمتی می‌تواند برای مازاد عرضه‌ی کالا و خدمات خود تقاضا ایجاد کند.

مفهوم کالای جانشین و کالای مکمل چیست؟

همانگونه که گفته شد یکی از وظایف اصلی اقتصاد خرد بررسی بازار است. در بازار کالا و خدمات اصطلاح‌هایی به نام کالای جانشین و مکمل وجود دارد.

قیمت تعادلی بازار برای هر کدام از کالاهای مورد معامله در بازار بر قیمت کالاهای جانشین و مکمل آن هم تاثیر می‌گذارد. اما کالای مکمل و جانشین یعنی چه؟

فرض کنید قیمت گوشت قرمز در بازار تغییر کند، قیمت گوشت سفید که کالای جانشین گوشت قرمز است هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد. زیرا با افزایش قیمت گوشت قرمز تقاضا برای آن کاهش می‌یابد و مصرف کنندگان برای جبران نیازهای خود به کالای جانشین روی می‌آورند. به دلیل تقاضای اضافه شده برای کالای جانشین، قیمت آن یعنی گوشت مرغ نیز افزایش خواهد یافت.

در مورد کالای مکمل وضعیت به گونه‌ای دیگر است. به عنوان مثال قند کالای مکمل چای است و این دو کالا با هم مصرف می‌شوند. تغییر قیمت چای موجب تاثیر بر قیمت قند در بازار خواهد شد به شرطی که در آن مقطع زمانی فقط قیمت تغییر کند و سایر عوامل ثابت باشند.

اگر قیمت چای افزایش یابد تقاضا برای خرید آن از سوی مصرف کنندگان کاهش می‌یابد و قند نیز چون کالای مکمل چای است با کاهش تقاضا روبرو می‌شود. در نتیجه قیمت آن نیز می‌تواند کاهش یابد.

کشش چیست؟

یکی دیگر از موضوعاتی که اقتصاد خرد به آن می پردازد کشش قیمتی است. در اقتصاد کشش به معنی حساسیت است. برای هر کالایی در اقتصاد یک کشش یا حساسیت قیمتی وجود دارد. اگر کشش برای یک کالایی صفر باشد با تغییر قیمت آن کالا، تقاضا برای آن تغییری پیدا نمی‌کند.

مثلا کشش قیمتی کالاهای خرازی را می‌توان صفر در نظر گرفت زیرا تقاضا برای آن با تغییرات قیمتی جزئی تغییری نخواهد کرد. اگر کشش قیمتی کالایی در بازار بین صفر و یک باشد تقاضای آن کالا کم کشش است یعنی با افزایش یک درصدی قیمت کالا و خدمات، تقاضا برای آن‌ها کمتر از یک درصد کاهش می‌یابد.

اگر کشش قیمتی کالایی بالاتر از یک باشد با افزایش یک درصدی قیمت آن کالا، تقاضا برای آن را بیشتر از یک درصد کاهش خواهد داد. به عنوان مثال می‌توان به نان اشاره کرد. با افزایش یک درصدی قیمت نان به دلیل آنکه کشش قیمتی آن در ایران بالاتر از یک است و حساسیت زیادی بر قیمت آن وجود دارد، تقاضای آن بیشتر از یک درصد کاهش می‌یابد.

مطلوبیت نهایی چیست؟

از دیگر مباحثی که اقتصاد خرد به آن می پردازد مطلوبیت نهایی است. مطلوبیت نهایی به این معنی است که هر مصرف کننده کالا و خدمات از مصرف آخرین کالا و خدمات چقدر رضایت و خشنودی به دست می‌آورد. به عنوان مثال اگر کسی یک بستنی بخورد مطلوبیت نهایی او برای بستنی بسیار بالا است.

اما مطلوبیت نهایی برای خوردن بستنی پنجم نزدیک به صفر است و برای بستنی صدم می‌توان گفت که منفی است و دل او را می‌زند. یعنی مصرف کننده برای مصرف بستنی صدم علاوه بر اینکه هیچ گونه رضایتی بدست نمی‌آورد بلکه موجب رنجش او نیز می‌شود و مطلوبیت نهایی آن منفی شده است. این مباحث و سایر مسائل یاد شده در اقتصاد خرد بررسی می‌شوند.

جمع بندی

اقتصاد خرد به بررسی مسائلی همچون بازار، قیمت تعادلی ، مطلوبیت، کشش و سایر بحث‌های خرد اقتصادی می پردازد. در واقع می توان گفت تمرکز اصلی اقتصاد خرد بر نحوه‌ی رفتار اقتصادی فرد و بنگاه‌های اقتصادی در بازار است. دیگر مسائل اقتصادی همچون بهره، تورم، تولید ناخالص و ... در اقتصاد کلان مورد بررسی قرار می‌گیرد.