اوراق قرضه چیست؟ / آشنایی با اوراق قرضه به زبان ساده

احتمالا تاکنون عبارت «اوراق قرضه» به گوشتان خورده باشد و از خودتان پرسیده باشید، اوراق قرضه چیست؟ شاید هم گاهی عبارت «اوراق مشارکت» را از تبلیغات مختلف شنیده باشید. به طور کلی می‌توان گفت اوراق قرضه از جمله سرمایه‌گذاری‌های کم‌ریسک هستند که سود مشخصی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. در این مطلب قصد داریم به زبان ساده بیشتر با اوراق قرضه آشنا شویم و ویژگی‌های آن را شرح دهیم.

اوراق قرضه چیست؟

بیایید به زبان ساده مفهوم اوراق قرضه را بررسی کنیم. شاید برایتان پیش آمده باشد که بخواهید یک کالای مورد نیاز مثلا خانه یا ماشین را بخرید اما پول لازم را نداشته باشید. در این صورت می‌توانید این پول را از دوستان و آشنایان قرض کنید یا از یک موسسه مالی و اعتباری وام بگیرید. شرکت‌ها و حتی دولت‌ها هم همین طور هستند. یعنی وقتی به پول نیاز دارند و باید آن را تامین کنند، اقدام به انتشار اوراق قرضه می‌نمایند. به این ترتیب آنها می‌توانند از اوراقی که به فروش رسانده‌اند، برای انجام پروژه‌هایشان استفاده کنند. شرکت یا دولتی که اوراق قرضه را صادر کرده، تعهد می‌کند در تاریخی معین اصل پولی را که گرفته به همراه بهره مشخصی به وام‌دهندگان بپردازد.

اوراق قرضه را می‌توان یک ابزار تامین مالی دانست. با این حال باید اشاره کنیم که در ایران ابزاری به عنوان اوراق قرضه نداریم و در عوض اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق خزانه‌داری اسلامی (اخزا) یا اوراق مشارکت و مواردی از این قبیل عرضه می‌شود.

بیشتر بخوانید: 3 گزینه سرمایه گذاری جذاب برای ریسک پذیرها

انواع اوراق قرضه در ایران کدامند؟

اوراق قرضه به چند نوع طبقه‌بندی می‌شوند. این دسته‌بندی‌ها عبارتند از: اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه شهرداری و اوراق قرضه شرکتی. دسته اول یعنی اوراق قرضه دولتی به اوراقی گفته می‌‎شود که دولت برای تامین مالی برنامه‌هایش منتشر می‌کند. البته گاهی این اوراق دولتی برای پرداخت صورتحساب‌ها و مواردی این چنینی نیز صادر می‌شود. ریسک این اوراق بسیار پایین است.

دسته دوم اوراق قرضه مربوط به شهرداری‌ها هستند. این اوراق از سوی شهرداری‌ها و مناطق مختلف صادر می‌شود تا بتوانند هزینه برخی پروژه‌های سنگین یا عملیات‌ها را تامین کنند. این اقدام از سوی شهرداری‌ها زمانی انجام می‌گیرد که شهرداری‌ها نتوانند با استفاده از مالیات‌ها هزینه پروژه‌ای را تامین نمایند.

دسته سوم اوراق قرضه، اوراق قرضه شرکتی هستند. در این دسته از اوراق، شرکت‌ها برای این که کسب‌وکار خود را رشد و توسعه دهند، اقدام به انتشار می‌کنند. ریسک اوراق قرضه شرکتی بالاتر از اوراق قرضه دولتی است، اما ممکن است سود آنها بیشتر باشد.

بیشتر بخوانید: چرا بانک در شرایط تورمی برای سرمایه گذاری مناسب نیست؟

تفاوت اوراق قرضه با مشارکت چیست؟

اوراق مشارکت نوعی اوراق قرضه هستند که در ایران منتشر می‌شوند. عمدتا هدف از انتشار این اوراق، کمک به تامین مالی طرح‌های عمرانی، تولیدی و خدماتی است. نهادی که به انتشار این اوراق می‌پردازد و ضوابط آن را مشخص می‌کند، بانک مرکزی ایران است. بین اوراق قرضه و اوراق مشارکت یک فرق اساسی وجود دارد. این فرق آن است که پول‎های به دست آمده از طریق اوراق مشارکت باید به مصرف خاصی برسند. یعنی مثلا اگر برای طرح‌های عمرانی خاصی اخذ شده‌اند، در همین موارد خرج شوند. اما در مورد اوراق قرضه این طور نیست و برای پول به دست آمده محدودیت چندانی وجود ندارد.

همچنین، علت عدم استفاده از اوراق قرضه عمدتا به این موضوع برمی‌گردد که اوراق قرضی همراه با نرخ بهره هستند و از نظر اسلام مشمول ربا می‌شوند. همین موضوع باعث می‌شود در اقتصادهای اسلامی از این ابزار استفاده نشود. به این ترتیب، نرخ سود اوراق قرضه این قابلیت را دارد که از پیش تعیین شود اما در مورد اوراق مشارکت، نرخ سود قطعی در پایان اجرای پروژه محاسبه می‌شود و به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌گردد. سود دوره‌ای پرداختی اوراق مشارکت هم به صورت علی‌الحساب صورت می‌گیرد.

فرق اوراق مشارکت با سهام در چیست؟

با توجه به چیزهایی که به آن اشاره کردیم، خرید اوراق قرضه شباهت‌هایی با خرید سهام دارد. در واقع هر دو ابزاری برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند. اما این دو با هم تفاوت نیز دارند. به عنوان مثال، وقتی شما سهام یک شرکت را می‌خرید، صاحب بخشی هرچند کوچک از آن می‎شوید. در این صورت اگر آن شرکت سود کند، شما هم سود می‌کنید و با زیان شرکت فوق شما هم متضرر خواهید شد. به این ترتیب می‌توان گفت اوراق قرضه ریسک خاصی ندارند و نرخ سود مشخصی به آنها تعلق می‌گیرد، اما خرید سهام این گونه نیست.

شرکت‌ها هم بیشتر میل دارند که با اوراق قرضه منابع خود را تامین کنند تا فروش سهام. علت آن هم این است که با فروش سهام عده‌ای از افراد می‌توانند در مدیریت شرکت دخالت کنند اما در صورتی که اوراق قرضه داده شود، آنها فقط طلبکار شرکت خواهند بود.

بیشتر بخوانید: راهنمای سرمایه گذاری برای افراد ریسک‌گریز در یک اقتصاد تورمی

ویژگی‎‌های اوراق قرضه

همان طور که پیشتر اشاره کردیم، اوراق قرضه ویژگی‌های مخصوص خود را دارند. آنها ریسک خاصی ندارند و معمولا دارای سررسید مشخصی هستند. صاحب اوراق قرضه طلبکار از دولت یا شرکت محسوب می‌شود و می‌تواند اصل پول و سود آن را طبق آنچه در هنگام خرید قید شده است، دریافت کند. برخی از اوراق قرضه یکجا و با رسیدن به موعدی معین سررسید می‌شوند اما برخی دیگر دوره به دوره پرداختی‌هایی دارند. علاوه بر این، روی اوراق قرضه معمولا ارزش اسمی قید شده است. حال شاید برایتان این سوال پیش بیایدکه اگر منتشر کننده اوراق قرضه ورشکست شود یا نتواند آن را پرداخت نماید، چه می‌شود؟ اگر چنین اتفاقی بیفتد، ابتدا باید طلب دارندگان اوراق قرضه وصول شود و سپس نوبت به تصفیه حقوق سهامداران می‌رسد. البته برخی از شرکت‌ها برای این که سرمایه‌گذاران را جذب کنند، اوراق قرضه خود را با وثیقه منتشر می‌کنند.

از سوی دیگر، به طور کلی، دارندگان اوراق قرضه نمی‌توانند روی تصمیمات شرکت تاثیر بگذارند. همچنین، اگر اوراق قرضه به صورت خصوصی به خریداری فروخته شود، دو طرف خریدار و منتشر کننده اوراق طرفین قرارداد محسوب می‌شوند، اما اگر اوراق به صورت عمومی به فروش رفته و تعداد زیادی اقدام به خرید آن کنند، یک نفر به عنوان امین نماینده صاحبان اوراق قرضه می‌شود و روی انجام شدن تعهدات شرکت نظارت می‌نماید.

نکاتی در مورد حسابداری اوراق قرضه

در مورد حسابداری اوراق قرضه چند نکته وجود دارد. اوراق قرضه یک ارزش اسمی دارند که بیانگر مبلغ پولی است که وقت سررسید اوراق قرضه می‌توان به دست آورد. این میزان روی اوراق و سند آن هم درج شده است. نرخ بهره همان نرخ سودی است که بر اساس ارزش اسمی اوراق خریداری شده پرداخت می‌شود. این نرخ همان طور که گفتیم ثابت است. مثلا اگر نرخ بهره 20 درصد در سال باشد و ارزش اسمی آن یک میلیون تومان باشد، میزان بهره پرداختی و اصل پول در سررسید یک ساله یک میلیون و 200 هزار تومان خواهد بود. تاریخ کوپن همان تاریخی است که منتشرکننده اوراق قرضه قرار است بهره آن را پرداخت کند. این پرداخت می‌تواند در دوره‌های مختلف صورت بگیرد یا یکجا انجام شود.

تاریخ سررسید نکته دیگری است که در مورد حسابداری اوراق قرضه مطرح است. این تاریخ همان زمانی است که منتشر کنندگان اوراق قرضه ارزش اسمی آن را پرداخت می‌کنند. اوراق قرضه از این نظر به 3 دسته کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند. سررسید اوراق قرضه کوتاه‌مدت از 1 تا 5 سال، اوراق قرضه میان‌مدت از 5 تا 10 سال و اوراق قرضه بلندمدت بیشتر از 10 سال است. در نهایت، قیمت اوراق قرضه به قیمتی می‌گویند که منتشرکننده اوراق برای اولین بار اوراق قرضه را به فروش رسانده است.

ثبت‌های حسابداری مربوط به اوراق قرضه

ارزش اوراق قرضه به عوامل زیادی بستگی دارد که از آن جمله می‌توان به نرخ بهره اسمی، نرخ بهره‌ای که بازار در ازای آن می‌پردازد، تاریخ سررسید اوراق و فاصله زمانی پرداخت سود اشاره کرد. در واقع، قیمت فروش اوراق قرضه معادل با ارزش فعلی مقدار سود تضمین شده و ارزش اسمی آن اوراق است.

در مورد فروش اوراق قرضه در بازار 3 حالت وجود دارد. یا نرخ بهره اسمی با نرخ بهره بازار مساوی است یا یکی این نرخ‌ها از دیگری بیشتر است. اگر نرخ‌های بهره بازار و اسمی برابر باشند، قیمت فروش یعنی بازاری اوراق با ارزش اسمی آن برابر می‌شود. اما اگر نرخ بهره اسمی بیش از نرخ بهره بازار باشد، قیمت فروش اوراق هم از قیمت اسمی آن بیشتر می‌شود. از سوی دیگر، اگر نرخ بهره بازار بالاتر باشد، قیمت فروش اوراق قرضه هم کمتر از ارزش اسمی آن خواهد شد. به زبان ساده بین نرخ بهره بازار و قیمت فروش آن اوراق رابطه معکوس وجود دارد.