تهاتر یا معامله پایاپای چیست؟

بشر برای ادامه حیات و افزایش رفاه خود به چیزهای زیادی نیاز دارد، از نیازهای خوراکی و آشامیدنی گرفته تا نیاز به سرپناه یا پوشاک و بسیاری موارد دیگر. مسلم است که هیچ کس به تنهایی قادر نیست تمام نیازهای خود را به طور خودکفا به انجام برساند. به همین دلیل هم از گذشته‌های بسیار دور به فکر افتاد تا به نحوی نیازهایش را با کمک دیگران تامین کند. یکی از نخستین مواردی که به ذهن بشر رسید، این بود که هر کس کالایی را تولید کند و سپس کالای تولید شده را با کالایی که دیگری تولید کرده بود و وی به آن نیاز داشت، مبادله کند. اسم این کار، تهاتر یا معامله پایاپای بود. این نوع معامله البته مشکلات زیادی همراه با خود داشت و موجب شد تا بشر به فکر راهکار دیگری بیفتد. با این حال، این نوع معامله هنوز هم در مواردی در دنیا کاربرد دارد. در ادامه بیشتر به این موضوع می‌پردازیم.

تهاتر چیست؟

تهاتر یا معامله پایاپای به زبان ساده به این معناست که فردی در ازای کالایی که از فرد دیگری دریافت می‌کند، کالای دیگری بدهد تا دِین و بدهی بین آنها وجود نداشته باشد. با این حال، این واژه در مفهوم دیگری نیز به کار می‌رود. در متون تخصصی‌تر در تعریف تهاتر گفته‌اند: «برطرف شدن با حذف دو دین متقابل تا اندازه‌ای که با هم برابری کنند». وقتی ابزاری برای مبادله وجود نداشته باشد، از تهاتر یا معامله پایاپای استفاده می‌شود. همان طور که گفتیم، در گذشته‌های بسیار دور از این شیوه معامله استفاده می‌شد. اما در طول زمان و با پیشرفت جوامع بشری، کم کم دشواری‌های این روش خودش را نشان داد. به همین دلیل هم افراد به دنبال یک ابزار یا کالای مشخص برای مبادله رفتند.

دشواری‌های معامله پایاپای

بیایید به جهان قبل از اختراع پول بازگردیم. یعنی گمان کنید پولی وجود ندارد. با این حال، شما همچنان نیازهای زیادی دارید که همه آن را خودتان نمی‌توانید تامین کنید. نتیجه‌اش این است که مثلا اگر کشاورز باشید و گندم بکارید، از گندم خود به آهنگر بدهید و در ازایش از او داس بگیرید. اما این معامله دشوار است. ممکن است خیلی از وقت‌ها آهنگر نیازی به گندم نداشته باشد یا از آن خوشش نیاید. همچنین ممکن است در ازای داسی که به شما می‌دهد مقدار زیادی گندم طلب کند. به همه این ها اضافه کنید که برخی از اقلامی که مبادله می‌کنید حجم زیادی می‌گیرند و به راحتی قابل حمل و نقل و معاوضه با دیگران نیستند یا حتی ممکن است در مدت کوتاهی فاسد شوند. به این ترتیب، این نوع معامله کردن با دشواری‌هایی همراه است. به همین دلیل بود که انسان‌ها ابتدا به سوی یک کالای واسطه‌ای برای مبادله مانند ادویه، صدف و برخی چیزهای کمیاب دیگر رفتند و سپس در یک اقدام قابل توجه پول فلزی را اختراع کردند.

این اختراع بسیار مهم بود زیرا یک کالای واسطه‌ای که مورد قبول همه بود را ابزار پرداخت می‌کرد. در این صورت بسیاری از مشکلاتی که بالاتر در خصوص دشواری‌های معامله پایاپای مطرح کردیم، حل می‌شد. با پیشرفت بیشتر، پول کاغذی هم وارد چرخه مبادلات بشر شد.

نبض تهاتر همچنان می‌تپد!

شاید با این توضیحاتی که دادیم فکر کنید دوره تهاتر و معاملات پایاپای گذشته و آنها را اکنون فقط در کتاب‌های تاریخ می‌توان یافت. اما این طور نیست. گاهی اوقات کشاورزان یا دامداران از این نوع مبادله استفاده می‌کنند، مثلا در مواردی، زنبوردارها به فروشندگان کندو به جای پول عسل می‌دهند یا برخی پیمانکاران عمرانی در ازای کاری که می‌کنند، چیزهایی مانند مصالح، زمین یا واحد تجاری می‌گیرند. حتی شاید دیده باشید که برخی از صاحبان خانه‌های کلنگی در ازای دریافت چند واحد خانه از یک ساختمان‌ساز، زمینشان را برای ساخت در اختیار وی قرار می‌دهند. در مواردی هم شاید شما برای کسب و کاری تبلیغ کنید و آن شرکت در عوض آن به شرکت شما امکان استفاده از خدماتش را بدهد. علاوه بر این موارد، تهاتر حتی در برخی موارد بین کشورهای متفاوت هم صورت می‌گیرد.

چرا تهاتر انجام می‌شود؟

در بالا به دلایلی که سر راه تهاتر مشکل ایجاد می‌کنند، اشاره کردیم. اما چه مواردی باعث می‌شود تهاتر همچنان انجام شود؟ چندین دلیل برای این کار می‌توان برشمرد. یکی از این دلایل کاهش مبادلات مالی و برخوردار شدن از ظرفیت دو طرف است. چنین کاری می‌تواند میان دو شرکت صورت گیرد. مساله دوم به تحریم‌ها برمی‌گردد و چندان با ما به خصوص در سال‌های اخیر بیگانه نیست. وقتی کشوری تحت تحریم قرار می‌گیرد و مبادلات مالی آن دشوار می‌شود، ممکن است دولت‌ها یا برخی شرکت‌ها اقدام به تهاتر کالا با شرکت‌ها یا کشورهای دیگر کنند و در عوض محصولاتشان از آنها کالاهای دیگری دریافت کنند. مورد سومی که گاهی موجب انگیزه برای تهاتر می‌شود، فرار مالیاتی است. البته اقدام به این کار دلایل دیگری هم دارد اما این موارد مهمترین انگیزه‌های تهاتر در دنیای امروز محسوب می‌شوند.

تهاتر و تورم

در بالا به بررسی تهاتر در شرایط کهن و برخی مصادیق فعلی پرداختیم. اما جالب است بدانید در جهان مدرن تهاتر در یک شرایط دیگر هم کاربرد داشته است. در جاهایی که بازار درستی برای مبادله و قیمت‌گذاری وجود ندارد، تهاتر به یک راه برای گذران زندگی افراد و تامین مخارج آنها تبدیل می‌شود. همچنین در برخی موارد، کشورهایی که دچار ابرتورم شده‌اند، شاهد چنین چیزی بوده‌اند. این اتفاق در دهه 1990 میلادی در یوگسلاوی سابق رخ داد و چند سال پیش در زیمبابوه هم شکل گرفت. در واقع، وقتی تورم بسیار چشمگیر باشد، افراد تمایلی به استفاده از ابزار مبادله ندارند و خود کالاها یا یک کالای واسطه‌‌ای پرکاربرد را به جای پول انتخاب می‌کنند.

جمع‌بندی

در این مطلب به بررسی تهاتر یا مبادله پایاپای پرداختیم و نقاط منفی آن را شرح دادیم. علاوه بر این، عللی را برای آن که بدانیم چرا هنوز تهاتر در جهان انجام می‌شود، بیان کردیم. درست است که تهاتر به نوعی منسوخ شده و دیگر کاربردهای وسیع روزگاران کهن را ندارد اما هنوز در جاهایی از جهان که بازارها قدرت کافی را ندارند یا با مشکلات مالی روبرو شده‌اند، کاربرد دارد. در برخی موارد نیز این کار برای جلوگیری از مخارج اضافی شرکت‌ها انجام می‌گیرد و می‌تواند به نوعی در هزینه‌های آنان صرفه‌جویی کند.