شاخص بورس چیست؟ و انواع آن کدامند؟

اگر شما هم در بورس سرمایه‌گذاری کرده باشید، حتما اصطلاحاتی مانند شاخص بورس، شاخص کل، شاخص هم وزن و برخی از کلمات مشابه را شنیده‌اید. شاید برایتان این سوال پیش آمده باشد که شاخص چیست و چه چیزی را نشان می‌دهد یا چه فایده‌ای دارد. در ادامه به بررسی مفهوم شاخص می‌پردازیم و انواع شاخص بورس، از جمله شاخص قیمت و بازده نقدی را شرح می‌دهیم.

شاخص چیست؟

نخستین موضوعی که مطرح می‌کنیم، مفهوم کلمه شاخص است. هدف استفاده از شاخص آن است که معیاری برای مقایسه تحولات یک متغیر در طول زمان در دست باشیم. به عنوان مثال فرض کنید بخواهیم بدانیم قیمت محصولات یک بازار نسبت به یک ماه قبل چه تغییراتی کرده است. در این صورت یک راه حل آن است که قیمت‌ها را مقایسه کنیم اما اگر آن بازار بزرگ و پر از محصولات مختلف باشد، معمولا بهتر است از شاخص استفاده کنیم. در این صورت یک لحظه زمانی را مشخص می‌کنیم و آن را عدد 100 در نظر می‌گیریم. با معیار قرار دادن این لحظه زمانی، اعداد به دست آمده برای سایر زمان‌ها را نیز مشخص می‌کنیم. به این ترتیب یک شاخص به دست آمده که معیاری برای سنجش تغییرات در طول زمان به ما ارائه می‌کند.

بیشتر بخوانید: بازار فرابورس چیست؟

انواع شاخص بورس

همان طور که گفتیم برخی از سرمایه‌گذاران تازه‌وارد و افراد ناآشنا با بازار سهام، تنها با شاخص کل آشنایی دارند و وقتی حرف از شاخص برای بازار سهام به میان می‌آید، تنها شاخص کل و تغییرات آن به ذهنشان می‌رسد. اما شاخص‌های بازار سهام بسیار بیشتر و متنوع‌تر هستند. این شاخص‌ها دامنه گسترده‌تری دارند و شامل شاخص هم‌وزن، شاخص قیمت و برخی شاخص‌های دیگر می‌شوند.

شاخص قیمت و بازده نقدی

مهمترین و آشناترین شاخصی که به گوش تمام اهالی بورس رسیده، شاخص قیمت و بازده نقدی یا همان شاخص کل است. به این شاخص TEDPIX هم گفته می‌شود. در این شاخص هر شرکتی که بزرگتر است، وزن بیشتری هم دارد و تاثیر شدیدتری روی شاخص می‌گذارد. در محاسبه این شاخص باید توجه کرد که کسانی که در شرکت‌های کوچک‌تر بورسی سرمایه‌گذاری می‌کنند، هنگام رشد شاخص کل احتمالا به همان اندازه بازدهی کسب نکرده‌اند. این شاخص وابستگی زیادی به شرکت‌های بزرگ‌تر و عملکرد آنها دارد و هنگام افت و صعود آن دسته از شرکت‌ها بیشتر تغییر می‌کند.

بیشتر بخوانید: برای سرمایه گذاری در بورس از کجا شروع کنم؟

شاخص کل هم‌وزن

به دلیل این که شرکت‌های بزرگ بورسی تاثیر زیادی روی شاخص کل می‌گذارند، برخی از شاخص دیگری استفاده می‌کنند تا تغییرات بازار بهتر درک شود. در شاخص کل هم‌وزن، وزن تمام شرکت‌ها برای تاثیرگذاری روی شاخص یکسان فرض می‌شود. این به معنای آن است که شاخص به یک میزان از هر شرکتی تاثیر می‌پذیرد و وزن یک شرکت کوچک با یک شرکت بزرگ برابر است. این شاخص وضعیت کلی بازار را بهتر نشان می‌دهد.

بیشتر بخوانید: تاریخچه بازار بورس ایران

شاخص قیمت در بورس چیست؟

شاخص قیمت از جمله مهمترین شاخص‌های بورس است که روند قیمت کلی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را مورد بررسی قرار می‌دهد. میزان رشد شاخص قیمت در بورس نشان دهنده آن است که قیمت شرکت‌های حاضر در بورس اوراق بهادار چقدر تغییر کرده است. شاید برایتان این سوال پیش بیاید که با این تفاسیر، شاخص قیمت با شاخص کل چه تفاوتی دارد؟ درست است که هر دو این شاخص‌ها شرکت‌های یکسانی را مورد بررسی قرار می‌دهند، اما در شاخص کل میزان پرداخت سود سالانه شرکت‌ها هم علاوه بر قیمت در محاسبه منظور می‌گردد، در صورتی که در شاخص قیمت تنها افزایش قیمت‌ها به حساب می‌آید. با این حال، شباهت دو شاخص بالا این است که هم در شاخص کل و هم در شاخص قیمت، شرکت‌های بزرگ‌تر وزن بیشتری در شاخص دارند. به این شاخص TEPIX هم گفته می‌شود.

بیشتر بخوانید: چرا صندوق سهامی بخریم؟

شاخص TEFIX

یکی دیگر از شاخص‌هایی که مهم است و در این بازار رواج دارد، شاخص TEFIX یا شاخص سهام آزاد شناور است. سهام شناور آزاد به بخشی از سهام یک شرکت گفته می‌شود که گمان می‌رود در آینده‌ای نه چندان دور مورد معامله قرار گیرند. در واقع مالکان این بخش از سهام یک شرکت دید بلندمدت و حفظ آن سهام را ندارند. برای محاسبه این شاخص باید بگوییم مانند شاخص کل محاسبه می‌شود، البته با این تفاوت که به جای وزن شرکت‌ها و بزرگی و کوچکی آنها از سهام شناور استفاده می‌شود.

بیشتر بخوانید: بورس چیست؟

شاخص بازار اول و دوم

شرکت‌هایی که در بازار سهام وجود دارند را به طور کلی می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول از نظر میزان سرمایه، میزان سودآوری، افراد سهامدار و مواردی از این قبیل سطح بالاتری نسبت به دسته دوم دارند. شرکت‌هایی که وضعیت بهتری دارند و در دسته اول جای دارند، در شاخص بازار اول و مابقی شرکت‌ها در بازار دوم جای می‌گیرند. طبیعتا شرکت‌های دسته اول بزرگ‌تر و معروف‌تر از بازار دوم هستند.

نگاهی به شاخص 50 شرکت بر‌تر

یکی از مهمترین شاخص‌هایی که در بازار مالی هر کشوری وجود دارد، این است که تعدادی از شرکت‌های مطرح آن را در یک فهرست وارد می‌کنند و شاخصی از آنها تشکیل می‌دهند. در بازار سهام ما نیز چنین شاخصی وجود دارد. هر سه ماه یک بار، بورس اقدام به انتشار گزارشی می‌کند که بر اساس آن 50 شرکتی که سهامشان نقدشوندگی بیشتری دارند، در آن درج می‌شود. میانگین ارزش این 50 شرکت را شاخص 50 شرکت برتر می‌گویند.

بیشتر بخوانید: بهترین راه های سرمایه گذاری در ایران

شاخص 30 شرکت بزرگ

از سوی دیگر، شاخصی هم وجود دارد که به شرکت‌های بزرگ بازار سهام می‌پردازد. هر سه ماه یک بار، بورس 30 شرکتی که بیشترین ارزش را در بورس دارند، فهرست می‌کند. میزان تغییر ارزش این شرکت‌های بزرگ به شاخص 30 شرکت بزرگ معروف است. به دلیل تاثیرگذاری بالای این 30 شرکت معدد و ارزش بالایی که دارند، سمت و سوی بازار سهام از روی تغییرات آنها قابل بررسی است.

شاخص صنعت چیست؟

در بازار سهام شرکت‌های مختلفی وجود دارند که برخی از آنها در صنایع مختلف فعالیت می‌کنند. این شرکت‌های صنعتی در بخش‌های تولیدی مانند ساخت خودرو، محصولات پتروشیمی، فلزات و برخی موارد دیگر کار می‌کنند. برای این که صنعت به طور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد، از شاخص صنعت استفاده می‌شود. این شاخص، سطح عمومی ارزش سهام شرکت‌های صنعتی را به سرمایه‌گذاران و سهامداران اطلاع می‌دهد و برای تحلیل در این حوزه مناسب است. علاوه بر این، تمام صنعت‌ها در سطح کوچک‌تری نیز شاخص مخصوص به خود را دارند که از جمله آنها می‌توان به شاخص صنعت خودرو یا شاخص محصولات شیمیایی اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: حباب قیمتی در بورس چیست؟

شاخص واسطه‌گری‌های مالی

این شاخص به بررسی وضعیت و عملکرد شرکت‌های فعال در حوزه واسطه‌گری مالی همچون هلدینگ‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و لیزینگ‌ها می‌پردازد. در این شاخص ارزش و قیمت سهام این شرکت‌ها بررسی می‌شود.

جمع‌بندی

در بالا به بررسی شاخص‌های مختلف بازار سهام پرداختیم و تا حدودی نیز آنها را شرح دادیم. در پایان می‌خواهیم نکته‌ای را ذکر نماییم. درست است که شاخص‌ها می‌توانند دید خوبی به ما بدهند و در تحلیل بازار یا روند حرکت آن ما را کمک کنند، با این حال باید توجه داشت که ممکن است سهام یک شرکت در مواردی از روند آن شاخص تبعیت نکند. به عبارت دیگر ممکن است در یک شاخص نزولی، سهامی با صعود و در یک شاخص صعودی، سهامی با افت ارزش داشته باشیم.