نرخ ارز موثر چیست؟

نرخ ارز در ایران همیشه یکی از موضوعات داغ بوده است. به دلیل ساختار اقتصادی کشور و نظام چند نرخی ارز، قیمت‌های متفاوت و اسامی مختلفی برای ارزها شنیده می‌شود: ارز نیمایی، دلار سنا، نرخ ارز بازار آزاد، نرخ ارز رسمی و مواردی دیگر. هر یک از این دسته‌بندی‌ها نرخ ارز را با قیمتی متفاوت اعلام می‌کنند که دلایل خاص خود را دارد. برای بسیاری از افراد تفاوت میان این ارزها مبهم است و این انگیزه وجود دارد که ارز را به قیمت ارزان‌تری نسبت به بازار آزاد تهیه کنند. امروزه پای نرخ ارز به صحبت بسیاری از جمع‌ها کشیده شده و بسیاری قیمت آن را در زندگی روزمره خود موثر می‌دانند. به همین دلیل هم خوب است صرف نظر از انواع نرخ ارز در ایران، با مفاهیم مرتبط با آن هم آشنایی داشته باشیم. در این مطلب به این موضوع می‌پردازیم که نرخ ارز موثر چیست.

نرخ ارز چیست؟

به زبان ساده نرخ ارز یعنی تعداد واحدی از پول یک کشور که در برابر یک واحد پولی از کشوری دیگر مبادله می‌شود. مثلا اگر نرخ دلار در بازار آزاد 30 هزار تومان باشد، شما باید معادل 30 هزار تومان یا 300 هزار ریال از واحد پول ایران را بدهید تا یک واحد از پول ایالات متحده یا دلار را به دست بیاورید. نرخ ارز اهمیت بسیار زیادی دارد و یکی از مهمترین عوامل تجارت کالا و خدمات در کشورها است. معمولا نرخ ارز کشورها در مقابل هم نوسان می‌کنند. کشوری که نرخ ارز آن در مقایسه با سایر کشورها پایین‌تر می‌آید این قابلیت را پیدا می‌کند که صادرات کالای خود را به کشورهای دیگر بیشتر کند یا از کشورهای دیگر توریست جذب نماید.

بیشتر بخوانید: انواع ارز در ایران

در واقع چون کالا و خدمات چنین کشوری در مقایسه با کشورهای دیگر ارزان‌تر می‌شود، تقاضای سایر کشورها از محصولات آن بالا می‌رود. البته چنین اتفاقی ممکن است به دلایلی مانند محدودیت‌های مختلف از تحریم‌های اقتصادی گرفته تا مشکلات نقل و انتقال مالی و برخی موارد دیگر رخ ندهد.

اثر تورم روی نرخ ارز

تورم و نرخ ارز با هم ارتباط دارند. همان طور که می‌دانید تورم یعنی افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و هر چه بالاتر باشد، یعنی به طور کلی قیمت اجناس و خدمات در یک سرزمین با سرعت بیشتری نسبت به دوره زمانی قبل گران‌تر شده‌اند. این موضوع عملا به معنای آن است که شما برای کالایی که می‌خرید باید واحد پولی بیشتری اختصاص دهید. اگر تورم یک کشور نسبت به کشور دیگر اختلاف بسیار زیادی داشته باشد، مثلا یکی 3 درصد و دیگری 30 درصد باشد، مبادله نرخ ارز دو کشور را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. در واقع، در صورت تورم بالا، قدرت خرید کالاها و خدمات پایین آمده و پول یک کشور در برابر ارزهایی با تورم پایین تضعیف می‌شود.

بیشتر بخوانید: دلار سنا چیست و به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟

نرخ ارز موثر چیست؟

برای محاسبه نرخ ارز موثر یک کشور، یک میانگین وزنی از ارز چند کشور دیگر تشکیل می‌شود و نتیجه آن نرخ ارز موثر کشور فوق را بیان می‌کند. ارزهای موجود در این میانگین وزنی متعلق به کشورهایی است که بزرگترین شرکای تجاری یک کشور محسوب می‌شوند. وزن داده شده هم از مقایسه نسبت تراز تجاری یک کشور در برابر کشور دیگری که در این شاخص وجود دارد، تعیین می‌شود. مثلا اگر بخواهیم نرخ ارز موثر را برای ایران بررسی کنیم بهتر است کشورهایی مانند چین، عراق، ترکیه، امارات و برخی کشورهای دیگر را در نظر بگیریم و به عنوان مثال سبد ارزی ما شامل یوآن، دینار، لیر و درهم خواهد بود. وزنی که به این ارزها داده می‌شود هم به حجم تجارت ما با آن سرزمین بستگی دارد.

بیشتر بخوانید: نرخ ارز آزاد چیست؟

نرخ ارز موثر حقیقی

اگر اثر تورم را از نرخ ارز موثر بیرون بکشیم، نرخ ارز موثر حقیقی به دست می‌آید. با این حساب، افزایش نرخ ارز موثر حقیقی نشان دهنده آن است که صادرات آن کشور گران‌تر شده و واردات به آن ارزان‌تر می‌شود. همان طور که قبلا هم اشاره کردیم، در چنین شرایطی رقابت‌پذیری تجاری کشوری که نرخ ارز آن قدرتمندتر شده، کمتر می‌شود.

ارزش تجارت خارجی ایران در سال 1400

همان طور که گفتیم، نرخ ارز موثر بر اساس سبدی از ارزهای خارجی تعیین می‌شود که بزرگترین شریک تجاری کشور مبدا محسوب می‌شوند. بررسی گزارش آماری گمرک نشان می‌دهد در هشت ماه اول سال 1400 صادرات کالاهای غیرنفتی حدود 31.1 میلیارد دلار ارزش داشته است. میزان واردات نیز بیش از 32 میلیارد دلار بوده است.

بیشتر بخوانید: ارز نیمایی چیست؟

بزرگترین شرکای تجاری ایران

طبق این گزارش، 5 مقصد صادراتی اصلی ایران در 8 ماه اول سال 1400 عبارتند از چین، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و افغانستان. از سوی دیگر، عمده‌ترین کشورهایی که از آنها واردات داشته‌ایم به ترتیب عبارتند از: امارات متحده عربی، چین، ترکیه، آلمان و سوییس. در این بازه زمانی، از نظر مجموع ارزش صادرات و واردات چین بزرگترین شریک ایران است و پس از آن امارات متحده عربی، ترکیه و عراق قرار گرفته‌اند. همان طور که قبلا به آن اشاره کردیم، تحولاتی که در این کشورها رخ می‌دهد، روی نرخ ارز موثر ایران هم نقش دارد.