اسناد خزانه اسلامی یا اخزا چیست؟

گاهی اوقات دولت‌ها به دلایل مختلفی دچار مشکلاتی در تامین مخارج عمومی می‌شوند. زمانی که این گرفتاری‌ها پدیدار می‌شوند، دولت‌ها نیاز به تامین مالی پیدا می‌کنند. این تامین مالی روش‌های مختلفی دارد. یکی از این شیوه‌ها، استفاده از اسناد خزانه اسلامی یا اخزا است که از نمونه‌های بارز خلاقیت و راه‌گشایی محسوب می‌شود. اسناد خزانه اسلامی به عنوان ابزاری کارآمد امکان مشارکت بخش‌های غیر دولتی با دولت را هموار کرده است. اسناد خزانه چون به نوعی تعهد دولت‌ها به شمار می‌آیند، از آنان به عنوان اسناد بدون ریسک هم یاد می‌شود. در ادامه به بررسی زوایای این ابزار خواهیم پرداخت.

اسناد خزانه اسلامی یا اخزا

تا به حال نام انواع اوراق بهادار و اوراق قرضه و سپرده بانکی از کوتاه مدت تا بلندمدت را شنیده‌ایم. اگر برای اولین بار است که نام اسناد خزانه اسلامی یا اخزا را می‌شنویم پس باید آن را هم به جمع اوراق اضافه کنیم. البته با این تفاوت که اسناد خزانه اسلامی، اوراق بدهی هستند که دولت به طلبکاران خود می‌دهد و بعد عمومی خاصی ندارد. به ویژه از زمانی که خصوصی سازی در کشور افزایش پیدا کرده است بسیاری از نهادهای دولتی برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های خود با شرکت‌های خصوصی وارد مذاکره می‌شوند و کار را به آن‌ها می‌سپارند. به دلیل حجم بالای این قراردادها، دولت برای این‌که بتواند مدتی وقت بخرد، به طلبکاران خود اوراق بدهی یا همان اخزا تحویل می‌دهد. این اوراق زمان مشخصی برای نقد شدن دارند و شرکت‌ها و افرادی که این اوراق را گرفته‌اند می‌توانند اسناد خزانه اسلامی را از طریق ابزارهای نوین مالی در فرابورس به فروش برسانند و به این ترتیب طلب خود را از دولت بگیرند. از روان‌ترین و کاربردی‎‌ترین راه‌های صاف کردن حساب استفاده از اسناد خزانه دولت است. اما باید در نظر داشت که این نوع اوراق ویژگی‌هایی دارد که در زمان معامله باید به آن‌ها آگاه بود.

ویژگی‌های اسناد خزانه اسلامی (اخزا)

همان‌طور گفتیم اسناد خزانه اسلامی در دسته بندی اوراق بهادار قرار می‌گیرند. در این دسته بندی به آن‌ها اوراق بدهی هم گفته می‌شود. اگر جز دسته افرادی هستیم که در قالب پیمانکاری و یا سرمایه گذاری از دولت اوراق بدهی اخزا دریافت کرده‌ایم لازم است با ویژگی‌های این اوراق آشنا شویم تا بدانیم که چه نوع اوراقی در دست داریم و چطور می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم؛

1. مدت زمان؛ باید دقت داشته باشیم که اسناد خزانه اسلامی دارای سررسید مشخص هستند. زمان سررسید این اوراق بدهی در کوتاه‌ترین حالت یک‌ساله است و در طولانی‌ترین مدت 3 ساله. این مدت زمان‌های مشخص شده به صورت هفته‌ای به ترتیب 4، 13، 26 و 52 هفته مشخص می‌شود.

2. بی شک این سوال برای‌مان پیش آمده که پشتوانه اسناد خزانه اسلامی چه نهادی است؟ در پاسخ باید گفت که وزات امور اقتصادی و دارایی پیشتیبان این اوراق بدهی است و خزانه‌داری کل کشور هم برای پرداخت مبلغ اسمی اخزا متعهد است؛ بنابراین درجه اهمیت نقد شدن این اوراق به اندازه پرداخت حقوق ماهانه کارمندان دولت است.

3. سود اوراق بدهی اسناد خزانه اسلامی همان تفاوت قیمت خرید و قیمت اسمی آن یعنی بر مبنای (1000،000 ریالی) است. به این معنی که سود میان دوره و پایان دوره برای این اوراق وجود ندارد.

4. در مورد کارمزد در معاملات اخزا باید گفت که بابت هر معامله برای فروش 0.000725 ارزش قرارداد است و برای خرید هم 0.000725 ارزش قرارداد است.

انواع ریسک در اسناد خزانه اسلامی (اخزا)

درست است که انواع اوراق بهادار در بازارهای سرمایه از کم ریسک‌ترین نوع سرمایه گذاری به حساب می‌آیند و عده بسیاری از صندوق سرمایه گذاری درآمدثابت به همین منظور استفاده می‌کنند؛ اما هیچ نوع دارایی وجود ندارد که به طور کامل خالی از ریسک باشد. اوراق بهادار ممکن است با دو ریسک نکول و ریسک عدم بازپرداخت همراه باشند. اما باید گفت که در مورد هر دو ریسک در تقابل با اوراق بدهی نیازی به نگرانی نیست. از آن‌جایی که پشتیبانی اسناد خزانه اسلامی به عهده وزارت امور اقتصادی و داریی کشور است پس خطر نکول یا همان عدم ادامه تعهد به قرارداد شامل حال این اوراق نمی‌شود. در مورد نقدشوندگی هم باید گفت تا زمانی که خزانه داری کشور وظیفه نقد کردن این اوراق را بر عهده دارد دلیلی برای پیش بینی ریسک عدم بازپرداخت وجود ندارد.

مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی (اخزا)

با توجه به شناختی که نسبت به هویت اسناد خزانه اسلامی (اخزا) پیدا کردیم می‌توان حدس زد که مزایایی هم شامل این اوراق بدهی می‌شود. این مزایا را به اختصار بیان می‌کنیم؛

· اولین مزیت این است که این دست اوراق از معافیت مالیاتی برخوردار است.

· نقدشوندگی بالا در زمان سررسید

· استفاده از اسناد خزانه اسلامی در ابزارهای نوین مالی

· از انواع اوراق بهاداری که تقریبا بدون ریسک است و نرخ سود مورد انتظار سرمایه گذار را در هر شرایطی از اقتصاد کشور برآورده می‌کند.

· آسانی در پرداخت بدهی‌ها

· راهی هوشمندانه برای دولت تا بتواند حساب‌های خود را تسویه کند.

نام اسناد خزانه اسلامی در سامانه معاملاتی فرابورس

دقت کرده باشیم در فرابورس و بورس دیده‌ایم که نام اختصاری اوراق بهادار گاهی با اعدادی همراه هستند. نام اسناد خزانه اسلامی که به اختصار با اخزا و سخاب شناخته می‌شود با اعدادی شبیه به 030425 همراه است. این اعداد همان تاریخ سر رسید اوراق است. عددی که برای مثال نوشتیم به تاریخ 1403/04/25 اشاره دارد. گفتنی است که این نام‌های اختصاری را سازمان بورس و اوراق بهادار برای انواع اوراق و سهام انتخاب می‌کند.

محاسبه بازده اسناد خزانه اسلامی (اخزا)

اشاره کردیم که در اسناد خزانه اسلامی خبری از تقسیم سود نقدی نیست. سود این اوراق بدهی در همان تفاوت قیمت خرید و فروش آن در بازار و قیمت اسمی آن است. این اوراق در زمان سررسیدشان به خاطر مدت زمانی که از آن‌ها گذشته سود کسب می‌کنند. اما این تفاوت هم با معادله‌ای ویژه محاسبه می‌شود که این معادله را به اختصار (YTM) می‌نامند. معادله و معنی هر کدام از این حروف را توضیح می‌دهیم؛

معادله از این قرار است؛

معنی حروف در معادله؛

N = تعداد روزهای باقیمانده تا سررسید

T = تعداد روزهای سال (365 روز)

P = قیمت خرید اوراق

F = قیمت اسمی اوراق

لازم نیست دست به قلم شوید و برای محاسبه اسناد خزانه اسلامی زمان بگذارید. با مراجعه به سایت شرکت فرابورس بازده‌های مختلف اوراق بدهی اخزا را با کمک ماشین حساب موجود در وبسایت محاسبه کنید.

تعیین قیمت اسناد خزانه اسلامی یا اخزا

برای تعیین قیمت اسناد خزانه اسلامی به طور معمول از دو روش ثبت سفارش و حراج استفاده می‌شود؛

1. روش حراج برای تعیین قیمت؛ در این روش جلسه‌ای برگزار می‌شود که در آن رقبا یا همان خریداران شروع به ارائه قیمت می‌کنند و دست آخر قیمت بر اساس همین رقابت تعیین می‌شود. با این روش بالاترین و پایین‌ترین قیمت‌های خرید و فروش انطباق داده می‌شوند و در نهایت قیمت مشخص می‌شود.

2. روش ثبت سفارش؛ بر خلاف روش حراج، در این روش خبری از ارائه قیمت‌های وارد شده سرمایه گذاران نیست. یعنی ارقامی که ارائه کرده‌اند، مشخص نیست. ثبت سفارش باید در کم‌ترین حالت 80 درصد کل اوراق اسناد خزانه اسلامی باشد که تعدادشان می‌شود 8000 برگه. زمانی یک ثبت سفارش به تعیین قیمت می‌رسد که 80 درصد اوراق را از آن خود کند.

نحوه خرید اسناد خزانه اسلامی یا اخزا توسط سرمایه گذاران

چطور می‌توان اسناد خزانه اسلامی را خرید؟ شرکت‌ها، پیمانکاران و افرادی که از دستگاهای دولتی طلبکار هستند و تقاضای دریافت اخزا دارند می‌توانند به وزارتخانه بدهکار مراجعه کنند و درخواست تسویه حساب دهند. وزارت امور اقتصادی و دارایی هم از طرف دولت از محل بودجه اقدام به تسویه حساب می‌کند.