عده بسیاری از کسانی که وارد بازار بورس شده‌اند بی شک نام بازار فرابورس را در جستجوهای اینترنتی دیده‌اند. احتمالا خیلی از افرادی که به دنبال جواب سوالاتی مانند بورس چیست؟ بوده‌اند، از خود پرسیده‌اند فرق این بازار با فرابورس در چیست؟

واقعیت این است که این بازار با بورس که ما به طور مستقیم با تشکیل پرتفو شخصی یا غیر مستقیم از طریق صندوق های سرمایه گذاری وارد آن می‌شویم، تفاوت‌هایی دارد. همه ما می‌دانیم که شرکت‌ها برای تامین سرمایه و بهبود اعتبار تلاش می‌کنند تا به بورس وارد شوند و با فروش سهام به جذب سرمایه‌گذار بپردازند.

آنها به این شکل سرمایه موردنیاز برای گسترش کار خود و یا بقا در فعالیتی که می‌کنند را به دست می‌آورند. اما جالب است بدانیم که برای ورود به بورس باید از شرایط خاصی برخوردار باشیم که البته هر شرکتی نمی‌تواند واجد شرایط برای ورود به آن باشد. به همین دلیل با فراهم کردن شرایطی راحت‌تر به بازار فرابورس راه پیدا می‌کنند.

در واقع فرابورس، فرصتی است برای شرکت‌هایی که نتوانسته‌اند به بورس راه پیدا کنند. در این بازار نیز مانند بورس می‌توان به معامله اوراق بهادار و سهام شرکت‌ها پرداخت.

تفاوت بورس و فرابورس

تا به این جا متوجه شدیم که بازار فرابورس از همان مشخصات و ویژگی‌هایی برخوردار است که بورس دارا است. اما بورس با جدیت و اعتباری بیش‌‎تر شناخته می‌شود. دلیل اعتبار بیش‌تر بورس به این معنا نیست که بازار فرابورس فاقد اعتبار است.

این اعتبار در بورس به خاطر این است که شرکت‌های قدرتمندتر و با شفافیت مالی بیش‌تر در بورس حضور دارند و به همین دلیل ریسک سرمایه گذاری در شرکت‌های حاضر در بورس کم‌تر از شرکت‌های فعال در فرابورس است. شدت نظارت در فرابورس نیز کم‌تر از بورس است. به عنوان مثال شرکت‌هایی که در بورس فعال هستند باید در طول هر سال مالی گزارش‌های بیش‌‎تری نسبت به آن دسته شرکت‌ها که در فرابورس هستند ارائه دهند.

انواع بازار فرابورس

بازار فرابورس تشکیل شده از چهار بازار است. این چهار بازار شامل بازار اول، بازار دوم، بازار پایه و بازار سوم می‌شود. هر کدام از این بازارها در فرابورس ویژگی‌های خود را دارند. شرکت‌ها با توجه به توانایی و گستردگی‌هایی که دارند در یکی از این بازارهای فرابورس وارد می‌شوند. برای این‌که بتوان با این 4 بازار بهتر آشنا شد، باید به معرفی هر کدام به طور جداگانه بپردازیم.

بازار اول در فرابورس

بازار اول در فرابورس دارای ویژگی‌های خاص خود است. سهام شرکت‌ها و همچنین واحدهای سرمایه گذاری صندوق های سرمایه گذاری در بازار اول پذیرفته می‌شوند. برای ورود به این بازار، شرکت باید با حداقل 1 میلیارد تومان سرمایه وارد شود که البته در یک سال گذشته نباید ضرر انباشته داشته باشد و از بهره برداری آن نیز گذشته باشد. دامنه نوسان در بازار اول – بدون در نظر گرفتن حجم مبنا – 5 درصد است.

بازار دوم در فرابورس

بی شک نام سهامی عام را شنیده‌ایم؛ باید گفت که بازار دوم فقط به سهام شرکت‌های سهامی عام مربوط می‌شود. این بازار بیش‌تر برای شرکت‌های تازه تاسیس و زیان‌ده است که برای افزایش سرمایه خودشان قصد تغییر از سهامی خاص به سهامی عام را دارند. ثبت سرمایه در بازار دوم حداقل 100 میلیون تومان است.

بازار پایه در فرابورس

نوبت به بازار پایه می‌رسد. این بازار نیز یکی از چهار بازار موجود در بازار فرابورس به حساب می‌آید. این بازار برای نقل و انتقالات و همچنین عرضه اوراق بهادار به وجود آمده است. گفتنی است که شرکت‌ها برای ورود به بازار پایه در فرابورس فرایند پذیرش را انجام نمی‌دهند.

شرکت‌های حاضر در بازار پایه به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ دسته اول به شرکت‌هایی مربوط می‎‌شوند که اصلا درخواست پذیرش ندارند و به دلیل بایدها و نبایدهای قانونی در بازار پایه قرار می‌گیرند و یا بهتر بگوییم درج می‌شوند. اما دسته دوم، شرکت‌هایی هستند که در بازار بورس به ثبت رسیده‌اند اما شرایط لازم برای پذیرش در بازار بورس را ندارند. دسته سوم هم شرکت‌هایی را شامل می‌شود که بخت با آن‌ها یار نبوده و به خاطر از دست دادن شرایط بازارهای بورس و فرابورس دچار لغو پذیرش شده‌اند.

خوب باید گفت که شرایط و مقررات پذیرش در بازار پایه آسان‌تر از بازار اول و دوم است. البته باید این نکته را هم اضافه کرد که ریسک در این بازار نیز بیش‌تر است. ممکن است این سه دسته بندی را با رنگ‎های زرد، نارنجی و قرمز هم بشناسید. دامنه نوسان این سه دسته به ترتیب 3، 2 و 1 درصد است.

بازار سوم در فرابورس

بازار سوم اما بازار شفاف و امنی است که انجام معاملات در آن به دسته اوراق بهاداری مربوط می‌شوند که شرایط و امکان پذیرفته شدن در بازار فرابورس را ندارند. انعطافی که در بازار سوم فرابورس در نظر گرفته شده است به این خاطر است که شرکت‌هایی که ورود به فرابورس برای‌شان دشوار است بتوانند از این طریق از فرصت ورود به بازار فرابورس و بعد به بازار سرمایه فراهم شود.

به عنوان مثال، شرکت‌های سهامی عام که در شروع مسیر تاسیس هستند هم می‌توانند به پذیره‌نویسی در انواع اوراق بهادار مانند گواهی سپرده بانکی، اوراق مشارکت رهنی و سهام شرکت‌های سهامی در بازار سوم فرابورس بپردازند.

مزایای بازار فرابورس

یک نکته جالب این‎‌جا است که بازار فرابورس نام خود را از عبارت انگلیسی (Over the Counter) گرفته است که به معنای تحت الفظی می‌شود «خارج از بورس». این بازار در سال 1387 با دریافت مجوز از شورای عالی بورس در ایران به وجود آمد. اما برویم به سراغ مزایای این بازار؛

تنوع در سرمایه گذاری

اولین و مهم‌ترین مزیت فرابورس وجود بازارهای متنوع است که می‌توان با دست باز به انتخاب زمینه سرمایه‌گذاری موردنظر در آن پرداخت. شرکت‌هایی که در صنایع مختلف از دارویی و فلزات گرفته تا شرکت‌های کوچک فناوری محور فعالیت دارند و در یکی از بازارهای فرابورس حضور دارند، این امکان را برای سرمایه گذاران فراهم می‌کند که بتوانند سهولت و تنوع در سرمایه گذاری در سهام این شرکت‌ها تجربه کنند.

امنیت در معامله

دومین مزیت، اطمینان و امنیت معامله در این بازار است که دست کمی از بورس ندارد. تمام فعالیت‌ها و معاملاتی که در هر کدام از بازارهای فرابورس انجام می‌شود تحت نظارت نهادهای رسمی است. انعطاف شرایط سرمایه گذاری در فرابورس باعث می‌شود تا دقت در انتخاب و ورود و فعالیت‌های شرکت‌های پذیرفته شده در آن هم با دقت بالایی انجام شود و بررسی انواع فعالیت‌ها مورد بررسی قرار گیرد.

وثیقه در سهام

شرکت‌های در فرابورس عضو هستند این امکان را دارند که از سهام خود به عنوان وثیقه استفاده کنند و از تسهیلات استفاده کنند. به این مزیت که شامل حال شرکت‌های حاضر در فرابورس می‌شود وثیقه گذاری در سهام هم گفته می‌شود. البته گفتنی است سهامی که به عنوان وثیقه مورد استفاده قرار می‌گیرد را فرابورس ارزش‌گذاری می‌کند و سهام وثیقه گذاری شده قابل معامله نیست.

معافیت مالیاتی

معافیت مالیاتی نیز از دیگر مزایای این بازار به حساب می‌آید. تمام شرکت‌ها در بازارهای فرابورس - به جز شرکت‌ها در بازار پایه - از معافیت مالیاتی 10 درصد درآمد برخوردار هستند. معامله در بورس و فرابورس هم تفاوتی با هم ندارد. می‌توان از طریق کارگزاری‌ها اقدام به سرمایه گذاری در آن کرد.

خرید و فروش سهام در فرابورس

با آن‌چه که در مورد فرابورس مورد بحث بود، این سوال مطرح می‌شود که آیا خرید و فروش سهام در فرابورس انجام می‌شود؟ این سوال به این خاطر مطرح می‌شود که بورس و فرابورس به طور جداگانه تعریف می‌شوند. به این خاطر، این تصور به وجود می‌آید که تفاوت بسیاری در خرید و فروش میان این دو هست.

اما در پاسخ باید گفت که بورس و فرابورس شباهت ساختاری بسیاری با هم دارند. همان‌طور که می‌توان در بورس اقدام به خرید و فروش سهام کرد، در فرابورس هم به همان صورت می‌شود به معامله سهام کرد. سرمایه گذاران برای خرید و فروش در فرابورس می‌توانند از همان کد بورسی که در بورس دارند استفاده کنند.

نتیجه گیری

برای بسیاری از شرکت‌هایی که در گام اول امکان و شرایط حضور در بورس را ندارند، فرابورس یک فرصت به حساب می‌آید. گرچه ساختار و خرید و فروش در بورس و فرابورس شباهت قابل توجه‌ای با هم دارند اما فرابورس و بازارهایی که در آن هستند، گستردگی و انعطاف مناسبی را برای حضور شرکت‌های مختلف در صنایع متنوع فراهم کرده است. ویژگی‌ها و مزایایی هم شامل حال فرابورس می‌شود که به آن‌ها پرداخته شد. چه به عنوان سرمایه گذار و چه به عنوان شرکت و ناشر سهام در فرابورس، بهتر است با ویژگی‌ها و ساختار فرابورس آشنا شد.