اوراق بهادار چیست و چه انواعی دارد؟

اعداد و ارقام شکل‌های انتزاعی هستند که البته در زندگی ما نقش موثری دارند. برای ارزش‌گذاری‌های مادی از همین اعداد و ارقام استفاده می‌کنیم. برای انجام مراودات مالی‌مان باید این اعداد و ارزش‌گذاری‌ها را در قالبی ملموس و قابل نقل و انتقال قرار دهیم. اوراق بهادار که کمابیش با نام آن آشنا هستیم و حتی برای یک بار هم که شده در زندگی آن را به کار بسته‌ایم نیز یکی از ابزار مالی هستند که صورتی قابل معامله و قابل انتقال را در معاملات‌مان فراهم می‌کند. اوراق بهادار به این دلیل از ابزار مالی معتبر به حساب می‌آیند که شرکت‌های خصوصی معتبر و نهادهای رسمی و دولتی منتشر کننده آن هستند. شرکت‌های پذیرفته شده در بورس هم امکان منتشر کردن اوراق بهادار را دارند. اما تعریف دقیق و قابل درک اوراق بهادار چیست؟ انواع اوراق بهادار کدامند؟ این سوالات که البته توضیح‌شان برای شناخت این ابزار مالی مهم لازم هستند را در ادامه ذکر خواهیم کرد.

تعریف اوراق بهادار

اوراق بهادار یکی از انواع ابزار مالی است که در صورت داشتن آن می‌توان به داد و ستدشان اقدام کرد. اوراق بهادار ورقه‌هایی هستند که در اختیار داشتن‌شان به این معناست که ما داری حقوق مالی هستیم و در صورت تمایل می‌توانیم آن‌ها را بفروشیم یا برای اضافه کردن، تعدادی را بخریم. دو ویژگی اصلی اوراق بهادار این است که نخست، قابلیت خرید و فروش دارند و دوم این که ارزش مالی دارند. گفتنی است که اوراق بهادار انواع متنوعی دارند که هر کدام‌شان به منظور انجام فعالیت و مراوده مالی خاصی تنظیم شده‌اند. بهتر است برای شناخت بیش‌تر انواع اوراق بهادار به معرفی مجزا هر کدام‌شان بپردازیم؛

اوراق بدهی

یکی از انواع اوراق بدهی اوراق قرضه است اما به طور کلی اوراق بدهی به اوراقی گفته می‌شود که از سوی شرکتی صادر و به خریداران داده می‌شود. با ارائه این اوراق بهادار به افراد خریدار این تضمین داده می‌شود که میزان مبلغ مشخصی در زمانی تعیین شده به خریدار پرداخت شود. وقتی که نوبت به سررسید پرداخت اوراق بهادار فوق برسد، مبلغ پرداخت شده از طرف خریدار، به او بازگردانده می‌شود. اما فایده یا همان مزیت اوراق بدهی چیست؟

مزایای اوراق بدهی

مزیت اصلی اوراق بدهی که از انواع اوراق بهادار به حساب می‌آیند این است که امکان سرمایه گذاری را به شرکت منتشر کننده می‌دهد تا با فروش اوراق بتواند سرمایه لازم برای توسعه کسب و کار خود یا راه‌اندازی قسمتی جدید را به دست آورد. شاید بتوان گفت که اوراق قرضه به نوعی اوراق با درآمدثابت هم به حساب می‌آیند. به عنوان مثال زمانی که ما اقدام به خرید اوراق درآمد ثابت می‌کنیم یا در صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت اقدام به سرمایه گذاری می‌کنیم، در واقع در حال دادن فرصت و سرمایه به شرکت‌های منتشرکننده اوراق برای پیشبرد اهداف‌شان هستیم. از طرف دیگر هم خودمان توانسته‌ایم در یکی از ایمن‌ترین ابزار مالی سرمایه گذاری کنیم و با ریسک بسیار کمی که این اوراق دارند به حفظ ارزش پول خود و بازدهی مناسب و گاهی حتی بیش‌تر از حساب‌های بانکی بپردازیم. در واقع می‌توان گفت که حضور اوراق بهادار و انواع آن عموما برای هر دو طرف خریدار و فروشنده در بازار سرمایه با بازدهی و پیشرفت مالی همراه است.

• این نکته را به خاطر داشته باشیم که شرکت منتشر کننده اوراق متعهد و موظف است که به صورت سالانه اقدام به پرداخت بهره سالانه در زمان‌های مشخص به دارندگان اوراق کند. شخصی که اقدام به خرید اوراق می‌کند به عنوان بستانکار به حساب می‌آید و باید اصل مبلغ اوراق بدهی و بازدهی آن را دریافت کند.
• نکته مهم دیگری که باید در نظر داشت این است که با در اختیار داشتن اوراق بدهی نمی‌توان ادعای مالکیت در شرکت منتشر کننده اوراق را داشت. این دست شرکت‌ها که اقدام به انتشار اوراق می‌کنند در واقع بدهکار خریداران اوراق هستند و اصلا به همین خاطر است که به این نوع از اوراق بهادار، اوراق بدهی گفته می‌شود.

انواع اوراق بدهی

حال که با مفهوم و نوع کارکرد اوراق بدهی آشنا شدیم بهتر است بدانیم که اوراق بدهی انواع مختلفی دارد؛

1. اوراق صکوک شرکتی؛ از میان ابزار مالی اسلامی که امروز به دست ما رسیده و در انواع اوراق بدهی مورد استفاده قرار می‌گیرد می‌توان به «صُکوک» اشاره کرد. ارزش مالی این اوراق به صورت یکسان است و در بازارهای مالی قابلیت معامله دارند. بر اساس حکم دین مبین اسلام، دارندگان این اوراق به صورت مشاعات مالک قسمتی از دارایی‌ها و بازده به دست آمده از دارایی‌ها هستند.

2. اوراق مشارکت شرکتی و دولتی؛ همان‌طور که می‌توان از نام این نوع اوراق حدس زد، باید گفت که اوراق مشارکت شرکتی و دولتی به این منظور جزو دسته اوراق بدهی قرار گرفته‌اند که شرکت‌های خصوصی و دولتی برای به دست آوردن بودجه موردنظر یا اعتباری که برای راه اندازی قسمتی از صنعت خود نیاز دارند، آنها را منتشر می‌کنند و در اختیار خریداران قرار می‌دهند.

3. اوراق خزانه دولتی؛ این نوع از اوراق بدهی هم از اسناد خزانه اسلامی است که دولت در عوض بدهی‌های خود به طلبکاران غیر دولتیش می‌دهد. زمانی که دولت از شرکت‌های خصوصی برای اجرای طرح‌های تحت تملک خود کمک می‌گیرد، برای تسویه حساب اوراق خزانه دولتی ارائه می‌دهد.

4. اوراق استصناع؛ از اصطلاحاتی است که در فقه و حقوق اسلامی استفاده می‌شود و به معنی تعیین مبلغ مشخص در عوض ساخت و تحویل یک پروژه است. به این ترتیب است که اوراق استصناع یا به عبارتی «سفارش ساخت» طبق مبلغ مشخص شده در قرارداد منتشر می‌شود و در اختیار کسی قرار می‌گیرد که انجام پروژه را به عهده دارد.

5. اوراق مرابحه؛ این گونه از اوراق بدهی که زیرشاخه انواع اوراق بهادار قرار می‌گیرند هم مانند اوراق دیگری که بر مبنای فقه اسلامی تنظیم شده‌اند، به شکل مشاع یک دارایی هستند و بازدهی ثابت دارند.

7. گواهی سپرده؛ این نوع از اوراق بدهی دارای سود ثابت هستند و همین‌طور دارای تاریخ سررسید هستند. گواهی سپرده برای به دست آوردن سود سپرده به خریداران داده می‌شود.

• حال که در مورد گواهی سپرده و اوراق بدهی صحبت می‌کنیم خوب است که به یک نکته جالب اشاره کنیم؛ یکی از نکات قابل توجه در علم اقتصاد در مورد ابزار مالی مورد بحث‌مان یعنی اوراق بهادار این است که گاهی بدهی در اقتصاد نوعی امکان و فرصت محسوب می‌شود. ممکن است بپرسید که چطور می‌توان بدهی را فرصت تصور کرد؟ در پاسخ باید گفت که شرکت‌ها با انتشار این دست اوراق به جای این‌که در دام وام‌های سنگین بانکی بیافتند می‌توانند برای خود و همچنین خریداران اوراق خود زمان بخرند و در فرصت به دست آمده به خلق و بازپرداخت وجوه نقد و همین‌طور سود حاصل بپردازند.
  

8. اوراق منفعت؛ از دیگر اسناد مالی که بهادار هم هستند و جزو دسته اوراق بهادار به حساب می‌آیند، اوراق منفعت هستند. از دارایی‌های بادوام که بیش‌تر تمرکز آن بر منافع در آینده است. ارزش و کارکرد اوراق منفعت مانند این است که به شما حق استفاده از امکاناتی را در حال حاضر یا در آینده مشخص بدهند.

ویژگی‌های مشترک اوراق بدهی

تا این جا با انواع اوراق بدهی آشنا شدیم. متوجه شدیم که هر کدام از آن‌ها برای رسیدن به اهداف مالی خاص تنظیم شده‌اند. اما گفتنی است با همه تفاوت‌هایی که این اوراق با هم دارند ویژگی‌های مشترکی هم میان آن‌ها وجود دارد. دانستن این اشتراکات خالی از لطف نیست؛

• هر ورقه بهادار دارای تاریخ سررسید است.
• نرخ سود اسمی از طرف شرکت منتشر کننده به صورت دوره‌ای به خریدار یا همان دارنده اوراق بهادار پرداخت می‌شود.