بازار چیست و انواع آن کدام است؟

همه ما بارها کلمه بازار را شنیده و به کار برده‌ایم، اما شاید تعریف دقیقی از این که بازار چیست و چگونه کار می‌کند، نداشته باشیم.

افراد خواسته یا ناخواسته روزانه با بازارها در ارتباط هستند. درست است که وقتی کلمه بازار را می‌شنویم معمولا به یاد مکانی برای خرید و فروش کالاها و خدمات می‎گردیم، اما دامنه بازارها بسیار گسترده‌تر است.

بازار شامل گزینه‌هایی مانند بازار ملک، بازار طلا و ارز، بازار خودرو و موارد دیگری از این دست هم می‌شود. بازار‌ها ساختار متفاوتی هم دارند و بر همین اساس مصرف کنندگان و تولیدکنندگان ممکن است رفتار متفاوتی در آنها داشته باشند.

این ساختارها عبارتند از: بازار رقابت کامل، بازار انحصار کامل، بازار رقابت انحصاری و بازار انحصار چند جانبه. هرکدام از این بازارها اهمیت خاص خود را برای افراد دارند. در ادامه به بررسی تعریف بازار می‌پردازیم و ساختار مختلف بازارها و سرمایه گذاری در آنها را نیز توضیح می‌دهیم.

بازار چیست؟

از لحاظ مفهوم اقتصادی بازار جایی است که فروشندگان و خریداران برای عرضه و تقاضای کالا یا خدمات خود به آن مراجعه می‌کنند. خریداران و فروشندگان در قیمت خاصی کالاهای خود را مبادله می‌کنند، این قیمت معامله در اقتصاد به قیمت تعادلی بازار مشهور است. زیرا در این قیمت تعادلی خریداران و فروشندگان راضی شده‌اند که کالا و خدمات خود را معامله کنند.

بازار رقابت کامل

احتمالا برایتان پیش آمده است که برای مهمانی یا منزل خود بخواهید میوه بخرید. در این صورت سر راه خود به میوه فروشی‌ها سر می‌زنید و قیمت‌ها را بررسی می‌کنید. از آنجا که کالای ارائه شده در این مغازه‌ها فرقی با هم ندارد.

قیمت‌ها در یک محدوده به یک عدد خاص گرایش پیدا می‌کند و کسی که با اختلاف به مردم میوه بفروشد، احتمالا با افت خرید مواجه شده و مجبور به جمع کردن مغازه‌اش می‌شود. در این بازار تولید کننده زیاد است، به همین دلیل هم قیمت‌ها برای محصولات مشابه به هم نزدیک هستند.

این بازار مثالی از رقابت کامل است. در واقع بازار رقابت کامل به بازاری گفته می‌شود که تعداد فروشندگان و خریداران موجود در آن بسیار زیاد باشند و کالایی که معامله می‌کنند یکسان یا همگن باشند. در این بازار قیمت کالا و خدمات را هیچ کدام از خریداران و فروشندگان تعیین نمی‌کنند بلکه خود بازار است که تعیین کننده قیمت است.

به علاوه، در بازار رقابت کامل اگر فروشنده یا خریداری از این بازار خارج یا وارد شود تاثیری بر بازار نخواهد گذاشت. از دیگر شرایط بازار رقابت کامل این است که خریداران و فروشندگان دارای اطلاعات کامل هستند و عدم تقارن اطلاعات در این بازار وجود ندارد.

ورود و خروج به بازار رقابت کامل کاملا آزاد است و هیچ کس یا نهادی مانع این کار نمی‌شود. در این بازار به دلیل اینکه تعداد فروشندگان بسیار زیاد است، کاهش مقدار تولید توسط یکی از عرضه کنندگان به هیچ وجه بر قیمت بازار موثر نیست.

این بازار فقط از لحاظ تئوری وجود دارد و هیچ گاه وجود خارجی نداشته است. اما در دنیای واقعی می توان بازارهایی را که شباهتی به چنین بازاری داشته باشند پیدا کرد.

بازار انحصار کامل

بازار انحصار کامل نوع خاصی از بازار در فضای اقتصادی است. این بازار زمانی تشکیل می‌شود که فقط یک عرضه کننده یا فروشنده وجود داشته باشد. به دلیل اینکه در این نوع بازار فقط یک عرضه کننده وجود دارد، خود عرضه کننده قیمت کالا و خدمات تولید شده را تعیین می‌کند و مصرف کننده تاثیری بر تعیین قیمت محصول تولید شده را ندارد.

در این بازار به دلیل اینکه خود عرضه کننده تعیین کننده قیمت است حداکثر سود را در بازار بدست می‌آورد. اما اگر تعداد عرضه کنندگان افزایش یابد انحصار از بین خواهد رفت.

این نوع از بازار به دلیل عدم اجازه ورود سایر تولیدکنندگان به بازار ایجاد می‌شود. این عدم اجازه ورود ممکن است از طریق قانون‌های دولتی صورت گیرد.

به عنوان مثال در ایران می‌توان به شرکتی که در زمینه تولید و ساخت قایق‌های تفریحی فعالیت دارد، اشاره کرد. این شرکت به صورت 100 درصد بر کل بازار مسلط است و قیمتی که تعیین می‌کند باید پراخت شود.

بازار رقابت انحصاری

حالا فکر کنید قصد خرید پوشاک دارید و می‌خواهید برای خودتان لباس بخرید. در بازار پوشاک هرکدام از فروشندگان کالای مشابهی دارند اما پوشاک تولید شده ویژگی‌های متفاوتی دارند.

برندهای مختلفی نیز در بازار هستند که هر کدام بخشی از خریداران را به سوی خود جلب می‌کنند. به این بازار که دو ویژگی انحصار و رقابت را در خود دارد بازار رقابت انحصاری می‌گویند. فرق این بازار با بازار رقابت کامل این است که در دومی همه‌ی کالاهای تولید شده همگن و یکسان هستند اما کالاهای تولید شده در بازار رقابت انحصاری همگن نیستند بلکه شبیه به یکدیگرند.

از سوی دیگر این بازار با رقابت کامل نیز فرق دارد. در بازار انحصار کامل فقط یک تولید کننده وجود دارد که کل بازار را در اختیار دارد و خود آن تعیین کننده قیمت کالا است اما در بازار رقابت انحصاری تولید کننده‌هایی وجود دارند که کالاهای مشابه تولید می‌کنند.

این کالای تولید شده کیفیت یکسانی دارند اما در برخی از ویژگی‌ها با یکدیگر متفاوت هستند. در بازار رقابت انحصاری هر کدام از تولید کنندگان مقدار مشخصی از بازار را در اختیار دارند زیرا تولیدات آن‌ها بر اساس سلیقه و خواست مشتریان خود است.

بازار رقابت انحصاری در بلندمدت با ورود بیشتر تولیدکنندگان جدید به سوی بازار رقابت کامل خواهد رفت، البته اگر امکان ورود بیشتر فراهم باشد.

بازار انحصار چندجانبه

حالا فرض کنید می‌خواهید برای خودتان یک خودرو بخرید. در ایران شما گزینه‌های زیادی پیش رو ندارید و اگر بخواهید خودروی داخلی خریداری کنید، محدود به معدودی شرکت هستید. در واقع این بازار انحصار چندجانبه است.

بازار انحصار چندجانبه مشابه بازار انحصار کامل است با این تفاوت که بجای یک تولید کننده چند تولید کننده وجود دارند. در این بازار ممکن است کالای تولید شده همگن باشد یا خیر، اما آنچه در بازار انحصار چندجانبه بسیار حائز اهمیت است، آگاهی کامل تولید کننده‌ها از یکدیگر است.

به همین دلیل اگر یک تولید کننده در بازار انحصار چندجانبه بخواهد تغییری در قیمت کالای ارائه شده خود ایجاد کند، باید تولید کنندگان دیگر را در نظر بگیرد زیرا ممکن است تولید کنندگان دیگر پاسخی را در جهت به خطر انداختن منافع آن تولید کننده بگیرند.

در این نوع خاص از بازار به دلیل آن که تولید کنندگان محدود هستند می‌توانند با یکدیگر تبانی کنند و هر کدام سهم خاصی از بازار را داشته باشند یا این که با یکدیگر به صورت عمدی تولیدات خود را کاهش دهند تا قیمت کالاها در بازار افزایش یابند.

در صورت چنین اتفاقی بین شرکت‌های تولید کننده یک کارتل تشکیل شده است. بازار انحصار چند جانبه در طولانی مدت به سمت بازار انحصار کامل پیش خواهد رفت. در مطلب بالا به بررسی انواع ساختار بازارها پرداختیم. حالا می‌خواهیم روی بازارهای مختلفی که برای سرمایه گذاری وجود دارند تمرکز کنیم و به بررسی آن‌ها بپردازیم.

بورس و صندوق‌های سهامی

بازار اوراق بهادار یکی از بازارهای مهم برای سرمایه گذاری افراد جامعه محسوب می‌شود. بازارسهام در بلند مدت از سایر بازارهای دیگر در ایران بازدهی بیشتری داشته است. این بازار ویژگی‌های خاصی دارد. از جمله اینکه بورس جزو بازارهای دارای ریسک است و مناسب افرادی است که شخصیت ریسک پذیری دارند. معامله کردن در بورس مستلزم داشتن دانش و آگاهی اقتصادی و مالی است و اگر فردی بدون دانش کافی وارد این بازار شود، امکان دارد نتواند سود مناسبی را کسب کند. اما این به معنی پایان راه نیست. سرمایه گذارانی که علاقه مند به سرمایه گذاری در بورس هستند اما زمان و دانش کافی برای معامله و سرمایه گذاری در این بازار را ندارند، می‌توانند در صندوق های سهامی سرمایه گذاری کنند. این صندوق ها توسط افراد خبره بازارهای مالی مدیریت می‌شوند. از جمله این صندوق ها می‌توان به صندوق آهنگ سهام کیان و صندوق آوای سهام کیان اشاره کرد.

بانک و صندوق درآمد ثابت

سرمایه گذاری در بانک یکی دیگر از انواع سرمایه گذاری های مورد علاقه خانوارهای جامعه به شمار می آید. این نوع سرمایه گذاری مناسب افرادی است که شخصیت سرمایه گذاری ریسک گریزی دارند. این گونه افراد نمی‌خواهند که ریسکی متوجه سرمایه آنان باشد. بانک ها برای سپرده های یک ساله 16 درصد سود پرداخت می‌کنند و برای سپرده های مدت دار دو ساله، سالانه 18 درصد به سرمایه گذاران خود سود پرداخت می‌کنند. البته یک نوع سرمایه گذاری دیگر وجود دارد که همانند بانک جزو گزینه‌های کم‌ریسک محسوب می‌شود. این سرمایه گذاری، سرمایه گذاری در صندوق های درآمد ثابت است. صندوق ندای ثابت کیان یکی از این موارد است. این صندوق به صورت موثر سالانه حداقل 25 درصد سود به سرمایه گذاران خود پرداخت می‌کند.

مسکن

سرمایه گذاری در مسکن و املاک نیز یکی دیگر از گزینه‌های سنتی است که افراد جامعه علاقه زیادی به آن دارند. اما برای ورود به این بازار سرمایه زیادی لازم است. از سوی دیگر این بازار قدرت نقدشوندگی پایینی دارد و اگر سرمایه گذار بخواهد ملک خود را به وجه نقد تبدیل کند و وارد بازار دیگری شود، مدت زمان نسبتا زیادی لازم دارد. ویژگی دیگری که این بازار دارد استهلاک ملک بعد از چند سال است. اگر برای یک بار هم که شده وارد بازار مسکن شده باشید با اصطلاح کلید نخورده روبرو شده‌اید و به گوشتان خورده است. واحدهای ساختمانی کلید نخورده در مقایسه با واحد های ساختمانی مشابه که چند سال از عمر آنان گذشته باشد، قیمت بالاتری دارند.

طلا و صندوق طلا

بازار طلا را می‌توان جزو بازارهای سنتی با ریسک دانست. هرچند تورم کشور در سال‌های اخیر باعث افزایش قیمت طلا شده است. این بازار علاقه مندان خاص خود را دارد. بعضی از افراد علاقه مند به سرمایه گذاری در سکه و عده‌ای دیگر سرمایه گذاری در طلای آب شده را مناسب می‌دانند. این بازار در بازه‌های زمانی بلندمدت و کوتاه مدت از رشد تورم پیشی گیرد و در نتیجه بازار مناسبی برای سرمایه گذاری در سال‌های اخیر بوده است. اما این بازار ویژگی‌های منفی از جمله سرقت طلای خریداری شده را دارد. کسانی که خواهان سرمایه گذاری در بازار طلا هستند و از ریسک‌هایی همچون خرید طلای تقلبی یا مورد سرقت قرار گرفتن آن هراس دارند، می‌توانند در صندوق های سرمایه گذاری طلا، سرمایه گذاری کنند. صندوق طلای کیان با نماد گوهر یکی از این صندوق های سرمایه گذاری در طلا است.

سرمایه گذاری در کدام بازار پرسودتر است؟

در بالا به معرفی انواع ساختارهای موجود برای بازارها پرداختیم. اما اگر بخواهیم این بازارها را برای سرمایه گذاری انتخاب کنیم، کدام پرسودتر است؟ سنجش میزان سود و زیان البته به میزان فروش و قیمتی که مردم کالاها یا خدمات را می‌خرند بستگی دارد.

در مورد صورت سود و زیان یاد بگیرد.

با این حال، بازار انحصار کامل برای فرد سرمایه گذار بیشترین سود را دارد چرا که می‌تواند قیمت‌‎گذار باشد. با این حال ورود به این بازار و سرمایه گذاری در آن آسان نیست و ممنوعیت‌هایی طبیعی یا قانونی دارد.

از سوی دیگر، اگر در یک بازار رقابت انحصاری هم یک تولیدکننده به خوبی سرمایه گذاری کند و بتواند شرایط تولید را با استفاده از فناوری عوض کند، می‌تواند به اقیانوس آبی فرصت‌ها دست پیدا کند. این اصطلاح به معنای آن است که افق جدیدی از رشد روی یک شرکت باز شده است.