بورس کالا چیست؟

اگر شما هم از آن دسته افرادی هستید که اخیرا قصد سرمایه‌گذاری داشته‌اید، احتمالا گزینه‌های زیادی را شنیده‌اید: طلا، ارزهای دیجیتال، ارز کشورهای دیگر، ملک و برخی گزینه‌های دیگر. برخی دیگر ممکن است به شما بورس را معرفی کنند که البته برای ریسک‌پذیرها بیشتر مناسب است. در این میان کمتر شنیده می‌شود که کسی بورس کالا را به دیگران معرفی کند. این گزینه برای افراد کمتر شناخته شده است و با بورس تفاوت دارد. در این مطلب به این سوال می‌پردازیم که بورس کالا چیست و در ادامه به قراردادهای بورس کالا در ایران می‌پردازیم.

بورس کالا چیست؟

بازارها برای این منظور به وجود آمده‌اند که مبادله کالاهای مختلف را امکان‌پذیر کنند و آن را راحت‌تر کنند. هر بازاری کالای مخصوص خود را دارد و عرضه و تقاضای یک محصول یا مجموعه‌ای از محصولات در آن عرضه می‌شود. به عنوان مثال، در بازار مسکن، خانه خرید و فروش می‌‎شود و در بورس، سهام معامله می‌گردد. بورس کالا نیز بازار سامان‌یافته‌ای است که عمدتا محصولات مربوط به کالاهای خام در آن خرید و فروش می‌شود. این کالاها دامنه گسترده‌ای دارند که از آن جمله می‌توان به محصولات کشاورزی مانند زعفران، زیره، پسته، خرما، ذرت، شکر، محصولات پتروشیمی مختلف و محصولاتی مانند فولاد، آلومینیوم، مس، روی، سرب و طلا اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: تاریخچه بازار بورس ایران

روند پیدایش و تکامل بورس‌های کالا

تاریخچه ابتدایی تشکیل بورس کالا در دنیا به قرن نوزدهم بازمی‌گردد. این بازار که حل مشکلات کشاورزان آمریکایی را دنبال می‌کرد، پیامدهای مثبت و تاثیرگذاری بر اقتصاد جهان گذاشت. سابقه تشکیل بورس کالا به سال 1848 بازمی‌گردد. در آن زمان شیکاگو کانونی برای مبادله تجاری کشاورزان و محصولات آنها بود. وقتی فصل برداشت از راه می‌رسید، کشاورزان در تابستان برای فروش محصولاتی مانند گندم به آن شهر می‌رفتند. در فصل تابستان که عرضه زیاد بود، به دلیل عدم وجود انبارهای مناسب گندم به قیمت پایینی فروخته می‌شد. ولی با اتمام تابستان و رسیدن فصول دیگر، قیمت گندم بالا می‌رفت. برای حل چنین مشکلاتی، فعالان این بازار تصمیم گرفتند جایی را بنیان بگذارند که خریداران و فروشندگان کالا بتوانند به شکلی منصفانه، شفاف و رقابتی کالاها را خرید و فروش کنند. پس از این مکان، دومین بورس کالایی به نام بورس کالای شیکاگو شکل گرفت. موفقیت این بورس‌ها روی تکثیر آنها در جهان نیز تاثیر گذاشت.

بیشتر بخوانید: بورس چیست؟ آشنایی با روش های سرمایه گذاری در بورس ایران

تاریخچه بورس کالا در ایران

افتتاح بورس کالا در ایران به سال 1382 برمی‌گردد. در شهریور ماه این سال، بورس کالا با نام بورس فلزات آغاز به کار کرد و در سال 1383 محصولات کشاورزی نیز دارای بورس مخصوص خود شدند. نهاد مسئول راه‌اندازی این بورس نیز شورای عالی بورس بود. یک سال بعد، یعنی در سال 1384 بورس فلزات و بورس کشاورزی با هم ترکیب شدند و سال 1386 را می‌توان تاریخ رسمی آغاز فعالیت بورس کالا در ایران عنوان کرد. بورس کالا زیرمجموعه سازمان بورس و اوراق بهادار به حساب می‌آید و از سوی این سازمان بر فعالیتش نظارت می‌شود.

چه کسانی به بورس کالا مراجعه می‌کنند؟

بورس کالا به درد دو گروه از افراد می‌خورد که کاملا متفاوت از هم هستند. دسته اول را افرادی تشکیل می‌دهند که می‌خواهند از ریسک نوسان قیمت دور بمانند. در واقع کسانی که تقاضا یا عرضه‌ای از کالایی دارند که در بورس کالا عرضه می‌شود، می‌توانند به این ترتیب به نحوی آن را پیش خرید کنند. دسته دومی که متقاضی بورس کالا هستند، افرادی به شمار می‌آیند که می‌خواهند از نوسان قیمت در بازار استفاده کنند و سود کسب کنند. این دسته افراد سفته‌باز نامیده می‌شوند. معمولا این کار در مورد کالاهایی مانند زعفران یا سکه طلا انجام می‌شود.

بیشتر بخوانید: بازار فرابورس چیست؟ و مزایای آن کدام است؟

انواع بازارها در بورس کالا ایران

بورس کالا در ایران به طور کلی 4 بازار دارد. این 4 بازار عبارتند از: بازار فرعی، بازار فیزیکی، بازار مشتقه و در نهایت بازار مالی. بازار فرعی زیرمجموعه خاصی ندارد. در بازار فیزیکی بورس کالا فرآورده‌های نفتی، محصولات صنعتی و معدنی، محصولات پتروشیمی و محصولات کشاورزی معامله می‌شوند. در بازار مشتقه دو نوع قرارداد انجام می‌شوند: قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله. در نهایت در بازار مالی نیز 3 نوع معلمله صورت می‌گیرد. این 3 نوع عبارتند از: سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های کالایی.

بیشتر بخوانید: حباب قیمتی در بورس چیست؟

چه قراردادهایی در بورس کالا معامله می‌شوند؟

معاملاتی که در بورس کالا انجام می‌شوند، در چارچوبهای قراردادهایی صورت می‌گیرند. به طور کلی 8 قرارداد در بورس کالا تعریف شده‌اند که عبارتند از: قرارداد سلف، قرارداد نقدی، قرارداد آتی، قرارداد نسیه، قرارداد اختیار معامله، قراردادهای معاوضه، قراردادهای صلح و در نهایت قراردادهای خاصی که در ماده 10 قانون مدنی قید شده‌اند. این قراردادها با یکدیگر تفاوت دارند. به عنوان مثال در قرارداد نقدی یا همان اسپات، خریدار کل مبلغ قرارداد را به علاوه کارمزد پرداخت می‌کند و نهایتا تا 3 روز آینده کالای مورد نظر خریدار باید به او تحویل شود. در قرارداد سلف، خریدار کل بهای قرارداد را هنگام انجام معامله می‌پردازد و کالا در سررسید معینی به خریدار تحویل می‌شود. در قرارداد نسیه خریدار کالا را در همان لحظه می‌گیرد و پول آن را در سررسید معینی به فروشنده می‌دهد.

مورد بعدی قرارداد معاوضه است. در این قرارداد، یک دارایی یا تعهد با دارایی یا تعهد دیگری مبادله می‌شود. هدف از چنین کاری، آن است که زمان سررسید را زیاد یا کم کنیم. قرارداد آتی به نوعی از قرارداد گفته می‌شود که طبق آن بخشی از یک دارایی با قیمتی مشخص برای تحویل در زمانی معین، معامله می‌‎شوند. قرارداد اختیار معامله هم به دو دسته اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود. در مورد آخر، یعنی قراردادهای صلح، قرار است پس از تحقیق در مورد این قراردادها به کار گرفته شوند.