تورم چگونه محاسبه می‌شود؟

یکی از مهمترین مفاهیم اقتصادی که در زندگی روزمره افراد مطرح می‌شود و همه کم و بیش با آن آشنایی دارند، تورم است. تورم به معنای تغییر سطح عمومی قیمت‌ها است و در مدت معینی مثلا ماهانه یا سالانه اعلام می‌شود. عموم مردم با دو متغیر کلان بیکاری و تورم بیشتر آشنا هستند و درک خوبی از آنها دارند. به همین دلیل هم هست که هنگام انتشار آمارهای تورمی، گاهی به اعداد و ارقام اعلام شده با شک و تردید نگاه می‌کنند.

در این مطلب بیشتر به بررسی تورم و مفهوم اقتصادی آن می‌پردازیم و شرح می‌دهیم که محاسبه نرخ تورم چگونه انجام می‌گیرد. در نهایت نیز راه‌هایی برای جلوگیری از تاثیر چشمگیر تورم بر سطح زندگی افراد را بیان می‌کنیم.

تورم چیست؟

در بالا به مفهوم تورم اشاره کردیم. تورم به رشد سطح عمومی قیمت‌ها در طول یک بازه زمانی گفته می‌شود. مرکز آمار ایران هر ماه اقدام به انتشار نرخ تورم ماهانه و نرخ تورم نقطه‌ای می‌کند. نرخ تورم نقطه‌ای به معنای آن است که قیمت‌ها به طور متوسط در ماه مشابه سال گذشته چقدر تغییر کرده‌اند. نرخ تورم ماهانه هم افزایش قیمت‌ها در یک ماه گذشته را نشان می‌دهد. ضمنا نرخ تورم بر حسب درصد اعلام می‌شود. بسیاری از مردم نرخ تورم اعلام شده را کمتر از حد می‌دانند اما بخشی از این موضوع به عدم آگاهی از نحوه محاسبه نرخ تورم برمی‌گردد. در ادامه به دلایل به وجود آمدن تورم اشاره کرده و نحوه محاسبه نرخ تورم را نیز شرح می‌دهیم.

3 دلیل ایجاد تورم

به وجود آمدن تورم در یک کشور دلایل متفاوتی دارد. به طور کلی می‌توان سه دلیل برای شکل‌گیری این پدیده برشمرد. اولین مورد به تقاضا برمی‌گردد. معمولا سطح تولیدات کالاها در کوتاه‌مدت ثابت است و تغییرات چندانی نمی‌کند. اگر به هر دلیلی تقاضا در یک کشور برای کالاها یا خدماتی بالا رود، موجب افزایش قیمت آن کالاها یا خدمات می‌شود.

در صورتی که این افزایش قیمت برای بخش گسترده‌ای از کالاها رخ دهد، می‌تواند به افزایش تورم منجر شود. فرض کنید به هر دلیلی بدون آن که تولید یا واردات کالاها تغییر کند، به یکباره درآمد پولی مردم زیاد شود. در این صورت چنین اتفاقی رخ می‌دهد. یکی از دلایل و ریشه‌های این تورم، چاپ پول به خصوص به صورت بی‌رویه و نامتناسب با شرایط اقتصادی کشور است.

دلیل دوم افزایش قیمت به افزایش هزینه‌های تولید برمی‌گردد. به عنوان مثال حمله نظامی روسیه به اوکراین را در نظر بگیرید. به دلیل آن که دو کشور از تولیدکنندگان بزرگ گندم در جهان هستند، این اتفاق باعث می‌شود عرضه گندم در جهان مختل شود و قیمت آن در کشورهای واردکننده بالا برود.

در شرایط بحرانی و در کشورهایی که تا حدود زیادی وابسته به برخی از اقلام هستند، این وضعیت می‌تواند تورم‌زا باشد. گرفتن مالیات از تولیدکننده یا انواع موارد افزایش هزینه‌های تولید مانند تحریم‌ها نیز از سایر عوامل تورم هستند که ریشه مشابهی دارند.

سومین عاملی که باعث می‌شود تورم در کشوری ایجاد شود، سابقه تورم در یک کشور است. در واقع، هنگامی که تورم در یک کشور به موضوعی ساختاری تبدیل می‌شود، امکان این که در سال‌های آتی نیز شاهد تورم باشد، بالاتر می‌رود. تورم بلندمدت در ایران بالای 20 درصد است که برای یک کشور بسیار قابل توجه محسوب می‌شود. هنگام محاسبه تورم عوامل بالا را باید در نظر گرفت.

تورم چگونه محاسبه می‌شود؟

گفتیم که برخی از افراد به نرخ تورم اعلام شده به دیده شک و تردید نگاه می‌کنند و معتقدند در محاسبه نرخ تورم اشتباه صورت گرفته است. این در حالی است که مسوولان مرکز آمار روی درستی آن تاکید دارند. اما چرا این احساس وجود دارد؟

شاید برای توضیح این موضوع بهتر باشد نحوه محاسبه تورم را با هم بررسی کنیم. برای محاسبه تورم ابتدا یک سال را به عنوان سال مبنا قرار می‌دهند تا تغییر قیمت‌ها را بر اساس آن بسنجند. پس از تعیین سال مبنا یا همان سال پایه، قدم اول این است که سبدی از کالاهای منتخب تعیین شود و وزنی به هر یک از آنها تخصیص داده شود.

این وزن بر اساس اهمیت آن کالا یا خدمات تعیین می‌شود. به عنوان مثال، بزرگترین سهم در محاسبه تورم به مسکن اختصاص دارد و پس از آن نیز خوراکی‌ها بیشترین تاثیر را در محاسبه تورم دارند. بنابراین تغییر شدید قیمت مسکن و خوراکی‌ها روی تورم تاثیر زیادی می‌گذارد.در طول زمان قیمت کالاها و خدمات تغییر می‌کند اما فرض بر این است که اگر بخواهیم همین کالاها و خدمات را یک ماه یا یک سال بعد، یا حتی در سال‌های آتی خریداری کنیم، چقدر باید هزینه کنیم.

برای این منظور از شاخص قیمت مصرف‌کننده در طول زمان استفاده می‌کنیم. مقدار شاخص در سال پایه برابر 100 قرار داده می‌شود و هر ماه برحسب تغییرات قیمتی عددی درج می‌شود. به این ترتیب تغییرات نرخ تورم در طول زمان به راحتی با یک محاسبه ساده قابل انجام خواهد بود. در ادامه یک مثال را بررسی می‌کنیم.

فرمول محاسبه تورم

در این بخش سعی می‌کنیم در مورد نحوه محاسبه نرخ تورم توضیحات مفصلی بدهیم. برای این که نرخ تورم را به دست بیاوریم، می‌توانیم شاخص قیمت مصرف‌کننده در یک مقطع زمانی را از شاخص قیمت در زمان مبدا کم کنیم و حاصل را بر شاخص قیمت مصرف‌کننده در زمان مبدا تقسیم کنیم.

بیایید یک مثال را با هم مورد بررسی قرار دهیم. فرض کنید سال پایه 1395 باشد و بخواهیم تورم مرداد ماه را نسبت به تیر 1400 به دست بیاوریم. در واقع می‌خواهیم بدانیم اکنون برای خرید همان کالاها و خدماتی که تیر 1400می‌خریدیم چقدر باید بیشتر پول بدهیم.

برای این منظور شاخص قیمت مصرف‌کننده در مرداد ماه 1401 را از میزان این شاخص در تیر سال 1400 کم می‌کنیم و حاصل را بر شاخص قیمت تیر 1400 تقسیم می‌کنیم. در این صورت به محاسبه نرخ تورم در بازه 13 ماهه بین تیر 1400 و مرداد 1401 پرداخته‌ایم. به این ترتیب، باید 514.2 را منهای 327.4 کرده و حاصل را بر 327.4 تقسیم کنیم. نتیجه برابر است با: 0.57055. اگر این عدد را در 100 ضرب کنیم، مقدار تورم در این بازه زمانی برحسب درصد به دست می‌آید که در اینجا 57.05 درصد است. محاسبه تورم به این شکل صورت می‌گیرد.

چرا مردم تورم را بالاتر از رقم اعلامی می‌دانند؟

حال که به شیوه محاسبه نرخ تورم اشاره کردیم، می‌خواهیم به این نکته اشاره کنیم که چرا مردم گاهی معتقدند تورم بالاتر از حد اعلام شده است. یکی از دلایل این احساس ممکن است ناشی از وزنی باشد که در محاسبه تورم استفاده شده است. در برخی مناطق کشور میزان اثرگذاری قیمت مسکن روی تورم بسیار بالاتر از نقاط دیگر است. حتی در یک کلانشهر ممکن است این نرخ تورم به دلیل تغییر قیمت مسکن متفاوت باشد.

علاوه بر این، سبدی که برای محاسبه تورم در نظر گرفته می‌شود، تعداد اقلام نسبتا محدودی را پوشش می‌دهد و کالاهای مورد نظر مردم ممکن است با کالاهای در نظر گرفته شده متفاوت باشند. در واقع باید به یاد داشت که منظور از تورم میانگین تغییرات سطح عمومی قیمت‌‌ها در یک بازه زمانی است و ممکن است کالاهای مورد نظر ما وزن کمی در محاسبه تورم داشته باشند.

جمع‌بندی

در مطلب فعلی به بررسی فرمول محاسبه نرخ تورم پرداختیم. معایب قابل توجه تورم شدید روی زندگی افراد جامعه بر هیچ کس پوشیده نیست. چنین افزایش چشمگیری در سطح عمومی قیمت‌ها، تاثیر زیادی روی رفاه خانوارها می‌گذارد و آنها را با مشکلات زیادی روبرو می‌کند. در این شرایط بسیاری از مردم دنبال راه چاره می‌گردند. باید اشاره کنیم که به طور کلی تورم یک پدیده پولی است و خانوارها در بُعد فردی نمی‌توانند برای مقابله با آن کاری کنند. اما در سطح فردی می‌توانند سرمایه‌گذاری‌های مناسب و معقولی را انتخاب کنند و از سرمایه خود در مقابل تورم حفاظت کنند.

ترکیبی از دارایی‌های مختلف مانند صندوق‌ سرمایه‌گذاری در طلا، درآمد ثابت و سهام می‌تواند گزینه خوبی برای افراد باشد. از جمله صندوق‌های طلا می‌توان به صندوق سکه طلا کیان اشاره کرد و در میان صندوق‌های سرمایه گذاری با درآمد ثابت هم صندوق درآمد ثابت کیان گزینه مناسبی است.

علاوه بر این دو، در میان صندوق‌های سهامی صندوق آوای سهام کیان و صندوق آهنگ سهام کیان گزینه‌های خوبی هستند. البته میزان توزیع سرمایه و وزنی که به هر کدام داده می‌شود، بسته به روحیه و میزان ریسک‌پذیری و ریسک‌گریزی افراد متفاوت است و بهتر است پیش از اقدام به سرمایه‌گذاری، از ریسک‌سنجی استفاده شود.