چطور نرخ برابری ارز را به دست بیاوریم؟

اطلاع از این که ارز یک کشور با چه نرخی در برابر ارزهای دیگر معامله می‌شود، یکی از دغدغه‌های اصلی افراد به خصوص در شرایط تورمی است. به عددی که دو ارز یا هم مبادله می‌شوند، نرخ برابری ارز گفته می‌شود. تغییر در نرخ برابری ارزها می‌تواند روی سرمایه گذاری افراد تاثیر زیادی بگذارد. در این مقاله قصد داریم به بررسی مفهوم نرخ برابری ارز و نظام‌های ارزی بپردازیم و سپس به فرمول به دست آوردن نرخ ارز اشاره کنیم.

مفهوم نرخ برابری ارز

نرخ برابری ارز یا به اصطلاح انگلیسی آن، Exchange rate نرخی است که نشان می‌دهد در ازای دریافت یک واحد از یک ارز خارجی، چند واحد از پول یک کشور دیگر باید پرداخت شود. به بیان دیگر، این نرخ بیان کننده میزان ارزش یک واحد پولی در برابر یک واحد پولی دیگر است. به عنوان مثال، واحد پولی ایران ریال است و واحد پولی آمریکا دلار. اگر نرخ برابری ارز ریال و دلار 500 هزار ریال باشد، به این معنی است که برای دریافت یک دلار چند ریال باید پرداخت کنیم.

نظام‌های نرخ ارز

در بالا به تعریف مفهوم برابری نرخ ارز پرداختیم. در کشورهای مختلف برای نرخ ارز از نظام‌های متفاوتی استفاده می‌شود که روی برابری نرخ ارز آنها نیز تاثیرگذار است. برخی از کشورها نظام نرخ ارز ثابت دارند و برخی دیگر نظام ارزی شناور دارند.

نظام نرخ ارز ثابت

در نظام نرخ ارز ثابت، نرخ برابری ارز دو کشور معمولا با یک نرخ ارز رسمی بیان می‌شود و مبادلات ارزی با آن و تحت قیمتی ثابت انجام می‌شود. به عنوان مثال برخی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را می‌توان از این دست دانست، چرا که واحد پول خود را به دلار میخکوب کرده‌اند. در برخی کشورهایی که با مشکلات اقتصادی شدید روبرو می‌شوند و نظام نرخ ارز ثابت دارند، ممکن است بازار ارز چندگانه به وجود بیاید. این موضوع به معنای این است که برای مبادله پول ملی با پول کشورهای دیگر چند بازار به قیمت‌های مختلف وجود دارد.

بخشی از فعالان اقتصادی و اقشار مشخص، به نرخ ارز تعیین شده از سوی دولت دسترسی دارند اما بسیاری از افراد دیگر تنها می‌توانند از بازار ارز به قیمت آزاد استفاده کنند که قیمت در این بازار معمولا بسیار بالاتر از نرخ ارز رسمی است. در این چارچوب، مصارف ضروری مثل واردات کالا‌های واسطه‌ای و سرمایه‌ای مشمول نرخ ارز‌های ارزان‌تر می‌شود و مصارف غیرضروری مثل کالا‌های لوکس وارداتی مشمول نرخ ارز بازار آزاد می‌گردد. بسیاری از کارشناسان اقتصادی، این نوع نظام را دچار مشکلات زیادی از جمله فساد در تخصیص می‌دانند.

نظام ارز شناور

نوع دوم، نظام نرخ ارز شناور است. در این نوع نظام ارزی، قیمت از سوی بازار تعیین می‌شود و عرضه و تقاضا قیمت را تعیین می‌کند. بسیاری از کشورهای جهان از چنین نظام نرخ ارزی استفاده می‌کنند.

البته برخی از کشورها نظامی به نام شناور مدیریت شده دارند که ظاهرا ترکیبی از نظام نرخ ارز ثابت و شناور است.

بازار ارز چیست؟

ارزش هر کالا یا خدماتی در جامعه در بازار مشخصی تعیین می شود. هر کشوری مبادلات داخلی خود را با پول ملی انجام می‌دهد اما مبادلات بین‌المللی آن بر اساس واحدهای پولی معتبر جهانی انجام می‌گیرد. علاوه بر این، افراد در صورت مسافرت به کشورهای دیگر نیز معمولا از ارزهای قدرتمند استفاده می‌کنند. به این ترتیب، برای ارز عرضه و تقاضا وجود دارد. این عرضه و تقاضا هم موجب شکل‌گیری بازاری به نام بازار ارز می‌شود. در بازار ارز ارز یک کشور با ارزهای دیگر طبق قیمت مشخصی که بازار از روی عرضه و تقاضا تعیین کند، معامله می‌شوند.

رابطه تورم و نرخ ارز

تورم به زبان ساده به معنای افزایش سطح عمومی قیمت‌ها است. به این ترتیب، برای خرید یک کالا یا خدمات به پول بیشتری نسبت به قبل نیاز است. اگر تورم یک کشور در مقایسه با کشور دیگری چشمگیر باشد، برای خرید ارز کشور خارجی هم پول بیشتری می‎خواهیم. به این ترتیب، تورم به معنای افزایش نرخ برابری ارز است یا به عبارت دیگر، با تورم در یک کشور قیمت ارزهای خارجی نسبت به پول ملی آن کشور گران‌تر می‌شوند. با این حال، اثر دیگری هم وجود دارد.

وقتی افراد انتظار داشته باشند، تورم بالاتر برود، ارز کشورهای قدرتمند خارجی را به عنوان یک سرمایه گذاری در نظر می‌گیرند و اقدام به خرید آنها می‌‎کنند تا دارایی خود را در مقابل تورم حفظ کنند.

نحوه محاسبه نرخ برابری ارز

برای محاسبه نرخ برابری ارز 2 روش اصلی وجود دارد:

محاسبه نرخ برابری ارز بر حسب تورم

یکی از روش‌های رایج برای محاسبه نرخ برابری ارز، استفاده از اختلاف تورم موجود در کشوری است که قصد داریم نرخ برابری ارز آن را با کشور مبدا محاسبه کنیم. به این معنی که اگر اختلاف تورم بین دو کشور در سال 10 درصد باشد، نرخ ارز دو کشور باید در یک سال، اختلاف قیمت ده درصدی پیدا کند.

محاسبه نرخ برابری ارز با استفاده از رشد نقدینگی و رشد تولید

برای محاسبه نرخ برابری ارز بین دو واحد پولی از طریق رشد نقدینگی و رشد تولید به این صورت عمل می‌شود که ابتدا اختلاف بین رشد نقدینگی و رشد تولید را محاسبه می‌کنند. قیمت ارز مورد نظر در پایان سال باید به اندازه اختلاف رشد نقدینگی و رشد تولید افزایش یابد.

به عنوان مثال اگر فرضا قیمت دلار 50 هزار تومان باشد و رشد نقدینگی در ایران 15 درصد و رشد تولید در آمریکا 5 درصد باشد، نرخ برابری دلار در برابر ریال در پایان سال معادل 55 هزار تومان است. برای به دست آوردن این عدد ابتدا اختلاف رشد نقدینگی و رشد تولید در ایران را محاسبه می کنیم که برابر با 10 درصد است و سپس در پایان سال 10 درصد به قیمت دلار اضافه می‌کنیم.

فرمول تبدیل نرخ ارز

برای محاسبه نرخ ارز واقعی از یک فرمول استفاده می‌شود. در این فرمول سه نماد e (نرخ اسمی ارز)، p (شاخص قیمت داخلی) و Pf (شاخص قیمت خارجی یا «آمریکا») وجود دارند.

در این فرمول نرخ واقعی ارز در یک کشور به تورم در یک کشور و تورم کشور خارجی ارتباط پیدا می‌کند.

نرخ برابری ارزها در بانک مرکزی

در بالا به نظام‌های ارزی اشاره کردیم و گفتیم یک قیمت بازار و یک قیمت رسمی برای نرخ ارز در ایران وجود دارد. این نرخ ارز رسمی در وبسایت بانک مرکزی ایران درج می‌شود اما قیمت نرخ ارز آزاد در بازار یا از طریق صرافی‌ها قابل دیدن است. برای اطلاع دقیق از نرخ برابری ارزها در بانک مرکزی می‌توانید از لینک https://www.cbi.ir/ExRates/rates_fa.aspx استفاده نمایید.

نرخ برابری و تبدیل ارزهای مهم

در بازار جهانی و به طور کلی بازار ارز، نرخ برابری برخی ارزها اهمیت زیادی دارد. در تاریخ 15 آذر 1402 نرخ برابری و تبدیل ارزهای مهم به صورت زیر است:

نرخ تبدیل دلار و یورو EUR / USD = 1.08

نرخ برابری دلار و لیر28.93 = USD / TRY

نرخ برابری دلار امریکا و کانادا USD / CAD = 1.36

نرخ برابری دلار و درهم = 0.27 AED / USD

روش‌های پیش بینی نرخ ارز

در صورتی که نظام نرخ ارز چندگانه باشد، مردم عادی در تعیین دقیق نرخ برابری ارز با مشکل مواجه می‌شوند. به عنوان مثال بسیاری نمی‌دانند دلار را با چه قیمتی و چه نرخی از کجا دریافت کنند. عده‌ای هم هستند که می‌خواهند این نرخ را تخمین بزنند و از تحولات ارزی باخبر باشند. به طور کلی چند راه برای تخمین نرخ برابری ارز واقعی وجود دارد. به این راه‌ها در نحوه محاسبه نرخ برابری ارز پرداختیم.

همان طور که اشاره شد، یکی از راه‌های برآورد نرخ ارز این است که اختلاف تورم دو کشور در طول زمان را محاسبه کنیم و به این ترتیب معلوم ‌کنیم که نرخ ارز واقعی در چه محدوده‌ای می‌تواند قرار بگیرد. روش دوم محاسبه نرخ ارز واقعی با استفاده از اختلاف میان رشد نقدینگی و رشد تولید ناخالص داخلی است.