نرخ برابری ارز چیست؟

یکی دو سال اخیر تورم چشمگیری بر اقتصاد ایران سایه انداخته است. بسیاری از کسانی که در این سال‌ها دستی در مخارج داشته‌اند، به خوبی افزایش قیمت‌ها و تاثیر آن بر زندگیشان را درک کرده‌اند. علاوه بر تورم قابل توجه در بخش غذا و مواد خوراکی، قیمت کالاهایی چون تلفن همراه، رایانه‌ها و بسیاری از لوازم خانگی و کالاهای وارداتی در این بازه زمانی با رشد نسبتا زیادی همراه بوده است. اما چرا این اتفاق رخ داده است؟ در ادامه به تورم، کاهش قدرت خرید و این که نرخ برابری ارز چیست، اشاره خواهیم کرد.

تورم چیست و چه ربطی به نرخ ارز دارد؟

تورم به معنای آن است که بهای کالاها و خدماتی که در یک دوره زمانی پرداخت می‌کردید، چقدر افزایش داشته است. مثلا اگر تورم ماهانه 3 درصد باشد، یعنی به طور متوسط قیمت کالاها و خدماتی که یک خانوار می‌خرد، در طول یک ماه 3 درصد بیشتر شده است.

این بازه زمانی می‌تواند یک سال یا بیشتر را هم در بر بگیرد. مثلا تورم 30 درصد سالانه یعنی اگر کالاها و خدماتی را به قیمت یک میلیون خریداری می‌کردید، یک سال بعد باید به ازای همان موارد یک میلیون و سیصد هزار تومان بپردازید. این موضوع نشان می‌دهد قدرت خرید مردم چطور افت کرده است و اگر درآمدشان به همان میزان رشد نکرده باشد، شرایط زندگی برایشان دشوارتر خواهد شد.

نرخ برابری ارز به زبان ساده یعنی به ازای دریافت یک واحد پولی از یک کشور دیگر چند واحد پولی از کشور مبدا باید پرداخت کنید. مثلا اگر دلار 28 هزار تومان باشد، به معنی آن است که در ازای دریافت یک دلار آمریکا باید 28 هزار تومان معادل با 280 هزار ریال از پول ملی پرداخت نمایید.

وقتی اختلاف بین نرخ تورم دو کشور زیاد باشد، یعنی یک کشور دچار تورم شدید شود در حالی که تورم کشورهایی که با آنها مبادلات می‌کند، چندان تغییر نکند، یک مساله مهم روی می‌دهد. ساکنین کشور دچار تورم باید برای این که افت قدرت خریدشان را جبران کنند، پول بیشتری در ازای همان محصولات قبلی بپردازند.

همین موضوع باعث می‌شود قیمت کالاها و محصولات وارداتی بسیار بالا رود. در واقع، اگر به زبان برابری نرخ ارز بخواهیم توضیح دهیم، تورم باعث می‌شود نرخ برابری ارزها تغییر کند و ساکنین کشور دچار تورم، واحد پولی بیشتری برای خرید یک واحد از ارز کشور خارجی که تورم کمی دارد، هزینه کنند.

چرا تورم رخ می‌دهد؟

تورم یکی از پدیده‌های کلان اقتصادی است که افزایش افسارگسیخته و بالای آن تبعات اقتصادی ناخوشایندی برای مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان جامعه به همراه دارد. شکل‌گیری تورم ریشه‌های متفاوتی دارد. یکی از دلایل تورم فشار تقاضا است. اگر عرضه کالاها و خدمات ثابت بماند، اما تقاضا با رشد روبرو شود، تورم می‌تواند رخ دهد.

نوع دومی که تورم بر اثر آن روی می‌دهد، ناشی از فشار هزینه و بالا رفتن هزینه تولید است. حال ممکن است این اتفاق بر اثر افزایش مالیات از واحدهای تولیدی صورت گیرد یا به هر دلیلی تولید کردن در کشوری گران‌تر از قبل شود؛ مثلا هزینه واردات مواد اولیه یا خرید و تعمیرات دستگاه‌های تولیدی بالا رود. برخی یک دلیل دیگر را نیز برای تورم به حساب می‌آورند و آن هم تورم ساختاری در یک کشور است.

به عبارت دیگر، اگر ساختار اقتصاد یک کشور در زمانی طولانی با تورمی بلندمدت پیوند خورده باشد، به راحتی این تورم در سال آتی پایین نمی‌آید. در ایران دو دلیل دوم و سوم به خصوص با توجه به تحریم‌های اقتصادی، نقش زیادی در تورم داشته‌اند.

نظام‌های نرخ ارز

در بالا به تعریف برابری نرخ ارز و اثری که تورم روی آن دارد، پرداختیم. کشورهای مختلف برابری نرخ ارز را به نحو متفاوتی تعیین می‌کنند و نظام‌های متفاوتی برای این کار در نظر گرفته‌اند. برخی از آنها نظام نرخ ارز خود را ثابت و برخی دیگر آن را شناور طراحی کرده‌اند. در نظام نرخ ارز ثابت، تعیین نرخ برابری ارز دو کشور معمولا با یک نرخ ارز رسمی بیان می‌شود و بخشی از فعالان اقتصادی و اقشار دیگر به آن دسترسی دارند. در این نوع نظام‌های ارزی، یک بازار ارز به قیمت آزاد هم وجود دارد که قیمت آن معمولا بسیار بالاتر از نرخ ارز رسمی است. بسیاری از کارشناسان اقتصادی، این نوع نظام را دچار مشکلات زیادی از جمله فساد در تخصیص می‌دانند. نوع دوم، نظام نرخ ارز شناور است. در این نوع نظام ارزی، قیمت از سوی بازار تعیین می‌شود و عرضه و تقاضا بیانگر قیمت است. البته برخی از کشورها نظامی به نام شناور مدیریت شده دارند که ظاهرا ترکیبی از نظام نرخ ارز ثابت و شناور است.

از سویی دیگر زمانی که عرضه کافی نباشد برخی کشورها دو یا چند نرخ برای ارز در نظر می‌گیرند که به آن نرخ چندگانه ارز می‌گویند، این نظام ارزی برای جلوگیری از خروج بی‌رویه ارز صورت می‌گیرد. در این نظام، به علت کمبود درآمد‌های ارزی دولت و به منظور پیشبرد اهداف سیاست‌های سیاسی و اقتصادی چند نرخ برای ارز به طور همزمان تعیین می‌کند. در این نظام، مصارف ضروری مثل واردات کالا‌های واسطه‌ای و سرمایه‌ای مشمول نرخ ارز‌های ارزان‌تر می‌شود و مصارف غیرضروری مثل کالا‌های لوکس وارداتی مشمول نرخ ارز بازار آزاد می‌گردد.

راهکاری برای پوشش ریسک تورمی

سال‌ها است که تورم مشکل مهمی در کشور به شمار می‌آید. اگر بخواهیم میزان افزایش قیمت‌ها را در بازه‌ای بلندمدت در کشور بسنجیم، خواهیم دید که تورم بیش از 20 درصد بوده و در برخی سال‌ها بسیار فراتر از این مقدار رفته است. این پدیده به اقتصاد کلان ارتباط دارد و در بعد فردی نمی‌توان کار زیادی در راستای بهبود آن انجام داد. تنها کاری که می‌توان کرد، این است که سواد مالی خوبی پیدا کنید و گزینه‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنید. این کار می‌تواند شما را در جدال با تورم برنده کند.

نحوه تخمین سرانگشتی نرخ برابری ارزها

در صورتی که نظام نرخ ارز چندگانه باشد، مردم عادی در تعیین دقیق نرخ برابری ارز با مشکل مواجه می‌شوند. به عنوان مثال بسیاری نمی‌دانند دلار را با چه قیمتی و چه نرخی از کجا دریافت کنند. عده‌ای هم هستند که می‌خواهند این نرخ را تخمین بزنند و از تحولات ارزی باخبر باشند. به طور کلی چند راه برای تخمین نرخ برابری ارز واقعی وجود دارد. یکی از راه‌ها برای برآورد کردن نرخ ارز واقعی آن است که اختلاف تورم دو کشور را در طول زمان محاسبه کنیم و به این ترتیب معلوم می‌کنیم که نرخ ارز واقعی در چه محدوده‌ای می‌تواند قرار بگیرد. روش دوم محاسبه نرخ ارز واقعی با استفاده از اختلاف میان رشد نقدینگی و رشد تولید ناخالص داخلی است. در روش سوم نیز نرخ برابری ارز برحسب شاخص قیمت کالاها مشخص می‌شود. از روش اول بیشتر در محاسبه نرخ ارز واقعی استفاده می‌شود. به عنوان مثال فرض کنید تورم ایران سالانه 25 درصد و تورم آمریکا سالانه و به طور متوسط 2 درصد باشد. در این صورت به طور متوسط ارزش دلار در برابر ریال به طور متوسط هر ساله 23 درصد افزایش پیدا می‌کند. این محاسبه ساده و فرضی می‌تواند در محاسبه نرخ برابری ارز به افراد کمک کند.