بازی با جمع صفر چیست؟

یکی از مفاهیم اقتصادی که گاهی اهمیت آن برجسته می‌شود، میزان سود و زیان هنگام معامله یا ارتباط با دیگران است. به طور کلی سه دسته معامله و ارتباط را می‌توان مثال زد. فرض کنید شما مقداری دارایی دارید و افراد حاضر در یک بازار یا جامعه هم مقداری درآمد دارند. مثلا فرض کنید همراه با دوستانتان در یک بازی شرکت می‌کنید.

ورودی این بازی به ازای هر نفر 10 هزار تومان است و 10 نفر در آن شرکت می‌کنید. کسی که در این بازی اول شود هم جایزه‌ای به ارزش صد هزار تومان دریافت می‌کند. در این شرایط، همه افراد به جز یک نفر بازنده مقداری پول خواهند بود و یک نفر سود چشمگیری می‌کند. اما مجموع باخت افراد با مجموع سود عایدی نفر اول برابر است. یعنی میزان دارایی کل تغییر نکرده است.

در حالت دوم فرض کنید همین 10 نفر پولشان را جمع کرده و با آن پول سرمایه گذاری کنند. در این حالت، اصل سودی که به آنها تعلق می‌گیرد باعث می‌شود دارایی همه آنها بیشتر از حالت اول شده باشد.

در حالت سوم، فرض کنید یک نفر وارد یک مغازه عتیقه فروشی می‌شود و پس از دعوا با صاحب آنجا چند گلدان گران قیمت را می‌شکند. او ناچار به پرداخت خسارت می‌شود اما از آنجا که به همان میزان پول ندارد، هم او و هم صاحب مغازه زیان کرده و میزان دارایی‌شان کمتر از حالت پیش از ورود مشتری به مغازه شده است. هر یک از این حالات اسم خاصی دارد که به آن در ادامه اشاره می‌کنیم.

بازی با جمع صفر چیست؟

در اقتصاد و در بحث تئوری بازی‌ها بحثی وجود دارد به نام بازی با جمع صفر. در این بازی سود شرکت کننده برابر با زیان شرکت کننده دیگر است. در واقع اگر سود و زیان همه‌ی شرکت کنندگان در این بازی را با هم جمع کنیم برابر با صفر می‌شود. به همین دلیل به آن بازی با جمع صفر می‌گویند.

به بیان دیگر هیچ کس چیزی را بدست نخواهد آورد مگر آنکه کس دیگری چیزی را از دست داده باشد. در این حالت ثروت نه به وجود می‌آید و نه از بین می‌رود.

یکی از ویژگی‌های اصلی این بازی این است که سهم کل در ابتدا وجود دارد و چیزی به آن اضافه نخواهد شد. به عنوان مثال یک کیک را در نظر بگیرید. این کیک در هنگام تقسیم کردن تغییری نخواهد کرد.

همانگونه که در بالا گفته شد مثال اول از جمله بازی‌های با جمع صفر محسوب می‌شود. در این نوع بازی‌ها، گاهی افراد مغلوب ناآگاهی خود می‌شوند و برنده به دلیل دانشی که دارد برنده مسابقه می‌شود.

در چنین شرایطی دارایی از افرادی که فاقد دانش و آگاهی کافی بوده‌اند به افراد دیگر انتقال پیدا کرده است. به عبارت دیگر، در این حالت افرادی درآمد و ثروت هنگفتی کسب می‌کنند در حالی که افراد دیگری درآمد و دارایی خود را از دست داده‌اند. نوع دیگری از این دست بازی‌ها، بازی‌های با مجموع غیرصفر است.

بازی با مجموع غیرصفر چیست؟

اگر در یک بازی همه افراد موجود در آن بتوانند چیزی به دست آورند یا چیزی از دست بدهند، بازی با حاصل جمع غیرصفر است. در واقع در این بازی‌ها میزان سود کل افراد جامعه پس از یک سری از فعالیت‌ها با مقدار اولیه آن برابر نیست.

مثال دوم در ابتدای متن را در نظر بگیرید. در این حالت می‌شود گفت ثروتی که حاصل شده است ناشی از انتقال ثروت نبوده بلکه متاثر از خلق ثروت بوده است. این بازی این گونه است که افراد می‌توانند دارایی کسب کنند در حالی که کس دیگری هیچ ضرری را متحمل نشده باشد.

مثلا اگر کشوری در ساخت خودرو مزیت نسبی دارد و می‌تواند با هزینه کمتر و کاراتری آن را تولید کند، می‌تواند آن را در قبال دریافت کالایی دیگر از کشوری که در تولید مثلا پوشاک مزیت نسبی دارد تجارت کند. در این حالت هر دو کشور با انجام چنین تجارتی سود خواهند کرد.

بازی با حاصل جمع غیرصفر یک حالت سوم هم دارد که در مثال آخر ابتدای متن مطرح کردیم. در آن شرایط، مجموع ضرر‌ها پس از یک فعالیت به قدری است که دارایی افراد در حال حاضر کمتر از مقدار اولیه دارایی آنها شده باشد. این به معنای آن است که ثروتی از میان رفته است.

جمع بندی

باتوجه به توضیحات داده شده، بازی با جمع صفر نشان دهنده این است که در یک جامعه اقتصادی که تولید افزایش پیدا نکند، ثروتی خلق نخواهد شد و افزایش دارایی افراد ناشی از کاهش دارایی افراد دیگری است.

اما در بازی ناصفر وضعیت فرق می‌کند و در این بازی ممکن است همه منتفع شوند یا ضرر کنند و لزوما سود یک فرد به معنی ضرر دیگری نخواهد بود. نکته مهمی که در این میان نباید از آن غفلت کرد، این است که افزایش تورم در سال‌های اخیر افراد را به سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی مختلف کشاند تا از سرمایه خود محافظت کنند و نگذارند در جریان تورم از میان بروند.

همین مساله سبب شد بسیاری از افراد که دانش و تخصصی خوبی از بازارهای مالی نداشتند، پس از مدتی دارایی‌هایی را در قیمت‌های حبابی بخرند و پس از مدتی با زیان روبرو شوند. این در حالی است که اگر آنان به دانش متخصصان سرمایه‌گذاری یا گزینه‌های غیرمستقیم سرمایه‌گذاری مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌رفتند متحمل چنین حجمی از ضرر نمی‌شدند.