پایه پولی چیست؟

در حال حاضر پول و معاملات مالی آن قدر گسترده و پرکاربرد شده‌اند که در زندگی ما بدیهی به حساب می‌آیند. اما همیشه این طور نبوده است. در دوران باستان، خبری از پول به شکل امروزی آن نبود و معاملات به سختی صورت می‌گرفت. در چنین چارچوبی، پیش از اختراع پول، تهاتر یا معامله پایاپای نقش اصلی را ایفا می‌کرد، ولی مشکلات زیادی بر سر راه آن وجود داشت. رفته رفته، ابتدا کالاهای کمیاب به ابزاری برای مبادله تبدیل شدند و بعد سکه وارد جریانات مالی شد. در نهایت اسکناس و حتی اعتبار هم به چرخه معاملات وارد شدند. امروزه هم روند پیشرفت پول اما قطع نشده و سر و کله ارزهای دیجیتال هم پیدا شده است. پس از اختراع پول به تدریج، نهادهایی مانند خزانه کشورها و بانک مرکزی برای ضرب سکه و انتشار پول رایج مطرح شدند. با انتقال این قدرت به بانک‌های مرکزی، چنین نهادهایی سکان مدیریت پول در کشور را به عهده گرفتند. آشنایی با مفاهیم پولی می‌تواند در سرمایه‌گذاری و زندگی ما نقش مهمی داشته باشد. به همین دلیل در ادامه به این که پایه پولی چیست، می‌پردازیم.

اهمیت بانک مرکزی در اقتصاد کشورها

همان طور که در بالا اشاره کردیم، با پیشرفت پول و گسترش اهمیت آن در جوامع مختلف، ارائه سازوکار برای کنترل آن روزبه‌روز مهمتر شد. بانک‌های مرکزی وظیفه دارند تا سیاست‌های پولی را در یک کشور دنبال کنند و به همین منظور تصمیماتی در مورد میزان عرضه یا انتشار پول، نرخ بهره و مواردی از این قبیل بگیرند. اهمیت بانک مرکزی کشورها در گرفتن چنین تصمیماتی است که روی زندگی افراد جامعه تاثیر می‌گذارد.

پایه پولی و پول پرقدرت

به بیان ساده پایه پولی یا به عبارت دیگر، پول پرقدرت، عبارت است از پولی که بانک مرکزی مستقیما آن را خلق می‌کند و به ترازنامه بانک مرکزی ارتباط پیدا می‌کند. مجموع پولی که در دست عموم در حال گردش است، به علاوه سپرده‌های موجود در بانک‌های تجاری که جزو ذخایر بانک مرکزی نگهداری می‌شوند، جزو پایه پولی به حساب می‌آیند. شاید برایتان این سوال پیش آمده باشد که چرا به پایه پولی، پول پرقدرت هم می‌گویند. دلیل آن این است که پولی که از این طریق ایجاد می‌شود و افزایش می‌یابد، با استفاده از سازوکارهای ضریب فزاینده پولی قادر به چند برابر کردن کل عرضه پول است. در مورد پول در دست مردم، این نکته مهم است که چون بانک مرکزی مسئول انتشار پول در کشور محسوب می‌شود، اسکناس و سکه در دست مردم جزو بدهی‌های بانک مرکزی است.

اجزای پایه پولی چیست؟

به طور کلی پایه پولی را به دو طریق حساب می‌کنند، منابع و مصارف. مورد اول یعنی مصارف همان چیزی است که در بالا در خصوص آن توضیح دادیم و به پول‌های در دست مردم و ذخیره قانونی (یعنی همان پول بانک‌ها نزد بانک مرکزی) اشاره می‌کند. مورد دوم یعنی روش منابع چیزهای دیگری را نیز در بر می‌گیرد. در بالا اشاره کردیم که پایه پولی به ترازنامه بانک مرکزی ارتباط دارد. در واقع، هر عاملی که روی پایه پولی تاثیر می‌گذارد، از تغییر در ترازنامه بانک مرکزی ناشی شده است. در روش منابع، کافی است دارایی‌ها و بدهی‌های بانک مرکزی را بررسی کنیم.

پایه پولی بر اساس منابع

به طور کلی چهار عامل را می‌توان در روش منابع موثر دانست. مورد نخست، طلا است. از گذشته تا امروز، بانک‌های مرکزی اقدام به ذخیره‌سازی طلا کرده‌اند و از آن به عنوان پشتوانه‌ای برای انتشار پول و نماد دارایی خود بهره برده‌اند. در حال حاضر بیشترین ذخیره طلا را آمریکا با 8133 تن در اختیار دارد و پس از آن آلمان، ایتالیا، فرانسه، روسیه و چین جای گرفته‌اند.

صرف نظر از طلا، موارد دیگری نیز جزو دارایی‌های بانک مرکزی به شمار می‌آیند که عبارتند از: میزان طلب بانک مرکزی از دولت، میزان طلب بانک مرکزی از بانک‌های تجاری و دارایی‌های فیزیکی این بانک و در نهایت ذخایر ارزی بانک مرکزی. هر گونه تغییری در این چهار مولفه باعث می‌شود پایه پولی افزایش یابد. شاید تا حالا شنیده باشید که دولت از بانک مرکزی قرض گرفته است. این اتفاق به معنی افزایش طلب‌های بانک مرکزی است که در نتیجه پایه پولی را رشد می‌دهد و می‌تواند تاثیرات منفی روی تورم و زندگی افراد جامعه داشته باشد.

پایه پولی را از کجا می‌توان مشاهده کرد؟

این متغیر اقتصادی از مواردی است که عموم مردم چندان به آن توجه ندارند و در رسانه‌ها نیز به اندازه متغیرهایی مانند تورم و بیکاری منعکس نمی‌شوند. با این حال، اگر مایل باشید این متغیر و روند آن را بدانید می‌توانید با مراجعه به وبسایت بانک مرکزی ایران، آن را مورد بررسی قرار دهید.

رشد پایه پولی چه تاثیری روی زندگی ما دارد؟

رشد پایه پولی می‌تواند موجب افزایش چشمگیر عرضه کل پول شود. به همین دلیل نیز می‌تواند در صورتی که رشد بی‌رویه‌ای داشته باشد، موج عرضه پول را به راه انداخته و تورم خلق کند. این اتفاق حتی می‌تواند روی توان اعطای تسهیلات بانک‌ها تاثیر داشته باشد یا حتی بر اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی نیز تاثیر بگذارد.