ارز توافقی چیست و آیا حذف شده است؟

حتما این سوال برای شما هم پیش آمده که از کجا دلار بخریم که ارزان‌تر از بازار آزاد باشد. بسیاری از مردم برای تامین یک سری از نیاز‌های ارزی خود، مثلا تحصیل در خارج از کشور، مسافرت یا سرمایه گذاری در بازار ارز اقدام به خرید دلار در بازار آزاد می‌کنند. به همین دلیل قیمت دلار برای این افراد اهمیت زیادی پیدا دارد.

یکی از راه‌های تامین دلار مورد نیاز افراد، مراجعه به بازار ارز و خرید از دلالان است که قیمت آن بر حسب عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و اصولا نسبت به سایر راه‌های تهیه ارز هم قیمت بالاتری دارد.

راه‌های دیگری برای تامین ارز مورد نیاز متقاضیان دلار وجود دارد، از جمله می‌توان به بازار ارز توافقی، ارز مسافرتی و بازار نیمایی اشاره کرد. در ادامه ابتدا به بازار نیمایی دلار و سپس به بازار ارز توافقی و ارز مسافرتی می‌پردازیم.

بازار نیمایی

بازار نیمایی، بازاری است که دولت برای عرضه و تقاضای کلان ارز‌های حاصل از صادرات تشکیل داده است. در این بازار عرضه کننده دلار شرکت‌های صادرکننده هستند که کالا و خدمات خودرا صادر کرده و دلار‌های حاصل از آن را در این سامانه عرضه می‌کنند. دولت نیز به عنوان صادرکننده نفت و میعانات گازی در این بازار یک عرضه کننده دلار است.

زیرا با صادرات منابع فسیلی، دلار‌های حاصل از آن را در این بازار به خریداران عرضه می‌کند. تقاضاکنندگان بازار نیمایی نیز شرکت‌هایی هستند که مواد اولیه، کالای واسطه‌ای یا کالای نهایی که مورد نیاز کشور است و در داخل تولید نمی‌شود را وارد می‌کنند.

یکی از ویژگی‌های اصلی بازار نیمایی این است که افراد عادی توانایی معامله در آن را ندارند. زیرا در این بازار عرضه و تقاضای دلار در حجم بالا معامله می‌شود و مختص به واردات کالاهای اساسی است. متقاضیانی که دلار را برای مصارف غیر از واردات رسمی می‌خواهند به هیچ عنوان نمی‌توانند نیاز‌های ارزی خود را در این بازار تامین کنند.

بازار توافقی ارز چیست؟

بازار ارز توافقی یکی دیگر از بازار‌هایی است که نتیجه سیاست‌های مالی دولت است. این بازار برای کسانی است که قصد واردات رسمی کالا و خدمات به کشور را ندارند و صرفا برای نیاز‌های دیگری به جز واردات است.

در این بازار به ازای هر شماره‌ی کارت ملی حداکثر 2000 دلار تخصیص داده می‌شود. قیمت دلار در بازار ارز توافقی مقداری پایین‌تر از قیمت دلار در بازار آزاد است.

عرضه کنندگان دلار در بازار توافقی صادرکنندگانی هستند که کالا و خدمات نهایی خود را به خارج از کشور صادر کرده‌اند و می‌خواهند دلار‌های حاصله را با قیمتی بالاتر از قیمت بازار نیمایی به متقاضیان بفروشند. تقاضا کنندگان بازار دلار توافقی نیز بیشتر کسانی هستند که نیاز‌های ارزی آن‌ها مقادیر کلان نیست.

دلیل تشکیل این بازار این بوده که فشار تقاضا بر بازار آزاد کاهش یابد. اما این اقدام چندان کارساز نبوده است. زیرا در این نوع تخصیص ارز ممکن است فساد در توزیع اتفاق بیافتد.

به عنوان مثال طبق قانون به هر شماره ملی 2000 دلار تخصیص داده می‌شود. اکثر افرادی که از این قانون اطلاع داشته باشند اقدام به خرید دلار با کارت ملی خود می‌کنند و سپس آن را در بازار آزاد به فروش می‌رسانند.

برخی نیز افراد دیگری را به کار می‌گیرند و با دادن مقدار پولی در ازای کارت ملی آنها از ارز تخصیصی به این افراد استفاده می‌کنند. با توجه به اینکه قیمت دلار در بازار ارز توافقی پایین‌تر از قیمت دلار در بازار است باعث ایجاد دلالی در این دو بازار می‌شود.

عرضه کنندگان دلار در این بازار همانند بازار نیمایی صادرکنندگان کالا و خدمات هستند. تقاضا کنندگان نیز افراد عادی جامعه و غیر بازرگان هستند.

دلار مسافرتی

در سال‌های گذشته دولت برای کسانی که قصد مسافرت به سایر کشورها را داشتند مقدار خاصی ارز در نظر گرفته بود. این مقدار برای هر فرد بالای هجده سال تا سقف 2200 یورو می‌رسید. اما بعدا قانون تخصیص ارز مسافرتی از سوی دولت تغییر کرد. نحوه تخصیص ارز مسافرتی به سه گروه تقسیم شد:

گروه اول

در این گروه حداکثر ارزی که تخصیص داده می‌شود 2000 یورو یا معادل آن به سایر ارزها است. البته این مقدار ارز تخصیص یافته به شرطی است که مسافرت بصورت هوایی باشد و کشوری که قصد مسافرت به آن را دارند نیاز به ویزا داشته باشد. اخیرا بر اساس بخشنامه‌ای از سوی بانک مرکزی این مقدار به 500 یورو کاهش یافته است.

گروه دوم

این گروه برای سفر به کشورهایی است که نیازی به ویزا ندارند. در این گروه حداکثر ارزی که در نظر گرفته شده است 300 یورو یا معادل آن به سایر ارزهای معتبر است.

گروه سوم

گروه سوم مختص کسانی است که بصورت زمینی، ریلی یا دریایی قصد مسافرت دارند است. ارز تخصیص داده شده به این گروه همانند گروه دوم است و مقدار ارز تخصیص داده شده به آن حداکثر 300 یورو یا معادل آن به سایر ارزهای معتبر است.

ارز اربعین با قیمت دلار توافقی

در روزهای اخیر خبرهایی نیز در خصوص سفر اربعین و ارز پرداختی به زائران منتشر شده است. بر این اساس زائران اربعین می‌توانند 100 دلار را با قیمت ارز توافقی دریافت کنند. طبق خبرهای منتشر شده، زائران قادرند با ارائه کارت ملی از طریق صرافی‌های کشور این میزان ارز را دریافت نمایند.

حذف ارز توافقی از معاملات؟

در روز 4 بهمن 1401 خبرهایی منتشر شد مبنی بر این که دلار توافقی از معاملات حذف شده است. نگاهی به سامانه بازار متشکل ارزی نشان می‌دهد قیمت دلار در این سامانه با اختلاف قابل توجهی نسبت به روز قبل اعلام شده است. با این تفاسیر و با توجه به خبرهای منتشر شده به نظر می‌رسد این اتفاق افتاده باشد، هرچند هنوز اطلاع دقیقی در این خصوص منتشر نشده است. اما اگر این اتفاق رخ داده باشد، چه جایگزینی وجود دارد و افراد چه طور برای اهداف و نیازهایشان می‌توانند ارز تهیه کنند؟

سامانه ناخدا چیست؟

بر اساس اظهارات رئیس بانک مرکزی به نظر می‌رسد سامانه جدیدی برای تخصیص ارز به متقاضیان در نظر گرفته شده باشد. این سامانه که بنا بر شنیده‌ها ناخدا نام گذاری شده است، مخفف «نظام مدیریت خدمات ارز ایران» است. ظاهرا این سامانه قرار است تا دو هفته آینده راه‌اندازی شود. در سامانه ناخدا قرار است 38 مورد از مصارف و نیازهای ارزی مردم پوشش داده شود. البته قیمت ارز آن نیز مبتنی بر نرخ اعلام شده از سوی بازار متشکل ارزی خواهد بود.

چه کسانی مشمول ارز ناخدا می‌شوند؟

طبق شنیده‌ها سامانه ناخدا قرار است نیازهای مختلفی را تحت پوشش قرار دهد. از جمله این موارد ارز مورد نیاز به منظور درمان، ارز برای ماموریت‌های خارج از کشور، ارز مورد نیاز برای دانشجویان و اساتید برای فرصت‌های مطالعاتی و تحقیقاتی، ارز مورد نیاز برای شرکت در مجمع‌ها یا چاپ مقاله یا عضویت در نهادها یا سازمان‌های علمی یا نمایشگاه‌ها و ارز مورد نیاز برای شرکت در برخی آزمون‌های جهانی مانند آیلتس، تافل و مواردی از این دست خواهد بود. البته این مصارف محدود به این موارد نیستند و موضوعات دیگری مانند زیارت، دریافت برخی گواهینامه‌های معتبر بین‌المللی، مصارف ورزشی، دعاوی حقوقی، بیمه، ارز مسافرتی و مواردی دیگر را هم در بر می‌گیرند. البته هنوز جزئیات سامانه ناخدا و ارزی که به افراد داده می‌شود و همچنین قیمت آن دقیقا مشخص نشده است، اما به نظر می‌رسد برای دریافت ارز از این سامانه شرایطی وجود داشته و کسب تاییدیه‌هایی لازم باشد.

جمع بندی

افراد برای تامین ارز مورد نیاز خود می‌توانند به سه بازار مراجعه کنند. اولین بازار، بازار آزاد است اما قیمت دلار در این بازار نسبت به سایر بازار‌ها است. بازرگانان و تجاری که قصد واردات کالاهای مورد نیاز کشور را دارند بهتر است به بازار ارز نیمایی مراجعه کنند و دلار‌های مورد نیاز خود را در سامانه نیما تامین کنند.

افرادی که بنا به هر دلیلی خواهان داشتن دلار هستند و دنبال قیمتی پایین‌تر از بازار آزاد هستند تا سقف 2000 دلار با در دست داشتن کارت ملی می‌توانند به صرافی‌های عامل مراجعه کنند و دلار مورد نیاز خود را تامین کنند. برخی از افراد نیز قصد مسافرت به خارج از کشور را دارند می‌توانند تا سقف محدودی که دولت تعیین کرده است ارز مسافرتی دریافت نمایند. اگر خبرهای منتشر شده اخیر درست باشند، احتمال این وجود دارد که سامانه ناخدا به جای ارز توافقی به کار گرفته شود. بر این اساس، بهتر است منتظر خبرهای تکمیلی از این سامانه و ارز توافقی ماند.