ارکان صندوق سرمایه گذاری چیست و چرا باید به آن آگاه باشید؟

هر کدام از صندوق‌های سرمایه گذاری بر اساس اساسنامه‌ای که دارند یک رکن اجرایی و یک رکن نظارتی برای خود انتخاب می‌کنند. ارکان صندوق های سرمایه‌گذاری از اعضایی مانند مجمع صندوق، مدیر، متولی صندوق، ضامن نقدشوندگی مانند ضامن نقد شوندگی، ضامن جبران خسارت یا حداقل سود، مدیر ثبت، حسابرس و کارگزار صندوق تشکیل می‌شود.

آنان باید قبل از شروع به فعالیت در سمت مربوطه از طرف مجمع، نهادهای مالی مورد اطمینان بازار سرمایه و همچنین شرکت‌های مورد تایید این بازار به سازمان بورس پیشنهاد شوند و پس از تایید صلاحیت می‌توانند در صندوق‌های سرمایه گذاری مشغول به فعالیت شوند.

نکته‌ای که باید در مورد صندوق‌های سرمایه گذاری مانند صندوق‌های سهامی، صندوق‌های درآمد ثابت یا مختلط و انواع دیگر به یاد داشت، این است که ممکن است صندوق بنا بر سیاست‌های خودش، در طول فعالیتش دچار تغییراتی شود. بنابراین هر سرمایه گذار قبل از اقدام به سرمایه گذاری در هر صندوق سرمایه گذاری باید به خوبی اساسنامه و امیدنامه صندوق موردنظرش را مطالعه کند و به زوایای صندوق آگاه باشد.

ارکان صندوق سرمایه گذاری چه مواردی است؟

ارکان صندوق به طور معمول شامل مجمع صندوق، مدیر صندوق، مدیر ثبت، متولی صندوق، ضامن نقدشوندگی، ضامن جبران خسارت، حسابرس صندوق و کارگزار صندوق می‌شود. البته حضور هر کدام از ارکان صندوق با توجه به ماهیت و اهداف مالی که دارد متفاوت است.

به این معنی که ممکن است به عنوان مثال، ضامن نقدشوندگی در ارکان صندوق حضور نداشته باشد. همان‌طور که اشاره شد، ارکان صندوق های سرمایه گذاری در اساسنامه و امیدنامه ذکر شده است. حضور ارکان صندوق برای انجام مدیریت سرمایه در دارایی هر صندوق لازم است.

مجمع صندوق چیست؟

مجمع صندوق یکی از مهمترین بخش‌های صندوق است. تصمیمات اساسی برای هر صندوق و تغییر در ارکان دیگر مثلا مدیر، مدیر ثبت، متولی، ضامن نقد شوندگی، ضامن جبران خسارت (ضامن سودآوری) و حسابرس و حتی اساسنامه و امیدنامه صندوق به دست مجمع صندوق انجام می‌شود.

از سوی دیگر، مجمع شبیه قلب تپنده صندوق نیز هست. علت آن هم این است که در واقع، اعضای مجمع صندوق سرمایه گذاری مالکان واحدهای سرمایه گذاری هستند که بیش‌ترین میزان سرمایه گذاری در صندوق را دارند. در میان افراد مجمع صندوق تنها آن‌هایی حق رای دارند که واحدهای سرمایه گذاری ممتاز صندوق سرمایه گذاری مربوطه را دارا هستند.

مدیر صندوق سرمایه گذاری کیست؟

مدیر صندوق یکی دیگر از ارکان انواع صندوق های سرمایه گذاری است. انتخاب مدیر صندوق سرمایه گذاری طبق مقررات سازمان بورسصورت می‌گیرد و او از طریق مجمع صندوق انتخاب می‌شود.

تمام عملیات صندوق را مدیر صندوق بر عهده دارد. در واقع مدیر صندوق، نماینده صندوق در برابر سرمایه گذاران، ادارات دولتی و غیر دولتی، اشخاص حقوقی و حقیقی و مراجع قضایی است. شرح وظایف مدیر صندوق به عنوان عضو اجرایی صندوق شامل موارد زیر است:

· نمایندگی صندوق

· تصمیم گیری درباره پرتفوی صندوق

· تعیین کارگزار صندوق

· ثبت و نگهداری رویدادهای مالی صندوق

· دریافت دستور خرید و فروش اوراق بهادار

· استفاده از کارشناسان در خصوص اهداف اجرایی صندوق

· انتخاب و معرفی یک یا چند نفر شخص حقیقی خبره در زمینه سرمایه گذاری صندوق

وظیفه مدیر یا مدیران سرمایه گذاری صندوق (انتخاب شده از طرف مدیر صندوق)

· سیاست گذاری و تعیین خط مشی سرمایه گذاری صندوق

· تصمیم گیری در خصوص خرید، فروش و یا حفظ مالکیت‌های دارایی‌های صندوق در چارچوب مقررات

مدیر ثبت کیست؟

انجام امور پذیره نویسی و صدور و ابطال واحدهای سرمایه گذاری به دست مدیر ثبت صندوق سرمایه گذاری انجام می‌شود. وظیفه مدیر ثبت این است که به ثبت و دریافت مشخصات هویتی سرمایه گذاران صندوق یا نماینده قانونی آن‌ها پرداخته و مشخصات حساب بانکی معرفی شده از طرف این افراد را دریافت کند. البته باید به یاد داشت که مدیر ثبت یکی از ارکان صندوق های سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید که تنها در صندوق‌هایی به کار گرفته می‌شود که از اندازه بزرگی برخوردارند و تعداد سرمایه گذاران آن از شمار معمول بیش‌تر است. در صندوق‌هایی با حجم معمول، مدیر ثبت به کار گرفته نمی‌شود و کارهای این عضو از ارکان صندوق را مدیر صندوق بر عهده دارد. سرمایه گذاران نیز برای پذیره نویسی، صدور و ابطال واحدهای سرمایه گذاری به مدیر صندوق مراجعه می‌کنند. در مجموعه صندوق های کیان ضامن نقد شوندگی صندوق کیان زیر مجموعه مدیران صندوق قرار می‌گیرد.

متولی صندوق

متولی صندوق، شخصی حقوقی است که مجمع صندوق او را انتخاب می‌کند و مورد تایید سازمان بورس اوراق بهادار است. متولی صندوق در واقع، نماینده سرمایه گذاران صندوق است. از وظایف متولی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛

· نظارت بر عملکرد سایر ارکان صندوق های سرمایه‌گذاری برای اطمینان خاطر از رعایت مقررات و مفاد اساسنامه و امیدنامه صندوق

· ارائه به موقع گزارش‌ها و نظرات حسابرس

· انتشار به موقع اطلاعات صندوق از طرف مدیر

· طرح دعوا به مراجع ذی‌صلاح در صورتی که ارکان دیگر صندوق از مقررات و مفاد ثبت شده در اساسنامه و امیدنامه صندوق تخلف کنند.

ضامن نقدشوندگی

ضامن نقدشوندگی، پرداختی به سرمایه گذاران در بسیاری از صندوق‌های سرمایه گذاری را تضمین می‌کند. یعنی هر وقت هر یک از دارندگان واحدهای سرمایه گذاری عادی درخواست ابطال واحدهای سرمایه گذاری خود و دریافت وجه نقد را داشته باشد، مدیر صندوق باید ارزش روز آورده سرمایه گذار را محاسبه کند و پس از کسر کارمزدها، خالص مبلغ را به سرمایه گذار بپردازد.

در صورتی که هر کدام از سرمایه گذاران اقدام به ابطال واحد سرمایه گذاری خود کند و درخواست مبلغ کند، ضامن نقد شوندگی موظف است، حتی در صورتی که صندوق وجه نقد کافی نداشته باشد، با تبدیل دارایی‌های صندوق به وجه نقد، موجبات انجام پرداخت‌ها را در حساب‌های بانکی صندوق فراهم کند.

نکته: میان دو مفهوم ضمانت نقد شوندگی و قابلیت نقدشوندگی تفاوت وجود دارد؛ در واقع، وجود ضامن نقدشوندگی که برای تعدادی از صندوق‌ها وجود دارد، برای یک صندوق امتیاز مثبتی محسوب می‌شود.

اما باید توجه داشت که در صندوق‌هایی که این رکن وجود ندارد، مدیر صندوق با در نظر گرفتن تمام جوانب و برنامه ریزی دقیق، قابلیت نقد شوندگی را بالا می‌برد؛ تا حدی که آن صندوق دیگر نیازی به ضامن نقدشوندگی ندارد.

ضامن جبران خسارت یا حداقل سود

ضامن جبران خسارت نیز مانند مدیر ثبت یکی از ارکان صندوق سرمایه گذاری به حساب می‌آید که در بعضی از صندوق‌ها وجود دارد ولی در برخی دیگر خیر. وظیفه ضامن جبران خسارت یا حداقل سود این است که اگر صندوق سرمایه گذاری در انتهای دوره نتوانست میزان بازدهی وعده داده شده را محقق کند، این رکن باید میزان مابه‌التفاوت بازده واقعی با بازده تضمین داده شده را به سرمایه گذاران صندوق سرمایه گذاری بپردازد.

این نکته لازم به ذکر است که با توجه به موازین شرعی، ضامن حداقل سود اجازه سرمایه گذاری در صندوق را ندارد و حتی نمی‌تواند با دیگر سرمایه گذاران صندوق شریک شود. مدیریت وجوه صندوق نیز قابل انتقال به این رکن نیست. همچنین، اگر یک بانک ضامن حداقل سود در یک صندوق باشد، صندوق مربوطه نمی‌تواند در آن بانک سپرده گذاری کند.

گفتنی است با توجه به توضیحات باید بدانیم که ضامن جبران خسارت با ضامن نقد شوندگی متفاوت است. از سال ۱۳۹۶ طبق ابلاغیه سازمان بورس و اوراق بهادار، امکان تضمین نرخ سود توسط صندوق‌های سرمایه گذاری وجود ندارد و صندوق‌های سرمایه گذاری صرفاً قادر به ارائه پیشبینی سود به متقاضیان خواهند بود.

در صورت ارائه پیش‌بینی سود، اگر در دوره ذکر شده، صندوق نتواند به سود پیش‌بینی شده برسد، حداکثر به اندازه کارمزد مدیر برداشته می‌شود و به صندوق اضافه می‌شود تا به سرمایه گذاران پرداخت شود. بنابراین، فاصله میان بازده محقق شده و پیش‌بینی شده جبران می‌شود.

حسابرس صندوق کیست؟

طبق اساسنامه، صندوق‌های سرمایه گذاری باید صورت‌های مالی سه ماهه، شش ماهه، نه ماهه و سالانه خود را منتشر کنند. در پایان هر کدام از دوره‌‍‌های گفته شده، مدیر صندوق موظف به تهیه و ارائه این صورت‌های مالی است.

مدیر صندوق باید صورت‌های مالی شش ماهه و سالانه صندوق را به حسابرس جهت حسابرسی و اظهار نظر ارائه دهد. بعد از این که حسابرس صورت‌های مالی را بررسی کرد، اظهار نظر خود را ضمیمه صورت‌های مالی می‌کند و آن‌ها به مدیر برمی‌گرداند.

در این مرحله همان طور که در شرح وظایف متولی صندوق گفته شد؛ مدیر صندوق موظف به ارائه صورت‌های مالی به متولی صندوق است و متولی نیز برای اطلاع سرمایه گذاران و سایر افرادی که تصمیم به سرمایه گذاری در صندوق را دارند، صورت‌های مالی را در پایگاه اینترنتی صندوق منتشر می‌کند.

ماهیت کارگزار صندوق چیست؟

کارگزار صندوق، شخصی است که از میان کارگزاران دارای مجوز از طرف سازمان بورس و اوراق بهادار تهران و مدیر صندوق سرمایه گذاری انتخاب می‌شود. ماهیت و وظیفه کارگزار صندوق این است که معاملات پذیرفته شده در بورس و فرابورس را در صندوق سرمایه گذاری به عهده بگیرد و در عوض انجام خدمات، کارمزد دریافت کند.

برای کسانی که می‌خواهند در صندوق‌ها به عنوان سرمایه گذار فعالیت کنند، بدیهی است که باید قبل از هر چیز، با رجوع به اساسنامه و امیدنامه صندوق مورد نظرشان اعضای صندوق سرمایه گذاری را بشناسند.

آشنایی با واحدهای صندوق

هر صندوق واحدهای سرمایه گذاری دارد که معمولا به دو نوع تقسیم می‌شوند. این دو نوع عبارتند از واحدهای ممتاز و واحدهای عادی. در ادامه به توضیحاتی در مورد انواع واحدها می‌پردازیم.

واحدهای ممتاز

واحدهای سرمایه گذاری هر صندوق سرمایه گذاری را می‌توان به دو نوع واحدهای سرمایه گذاری ممتاز و واحدهای سرمایه گذاری عادی شناخت. واحدهای سرمایه گذاری ممتاز هر صندوق، معادل یک پنجاهم کل واحدهای سرمایه گذاری آن است. واحدهای سرمایه گذاری ممتاز را موسسان قبل از این‌که پذیره‌نویسی شروع شود، برای تامین مالی صندوق خریداری می‌کنند. صاحبان واحدهای سرمایه گذاری ممتاز دارای حق رای هستند. واحدهای ممتاز غیرقابل ابطال است.

واحدهای عادی

تعداد واحدهای سرمایه گذاری غیر از ممتاز که در دست سرمایه گذاران است، واحدهای سرمایه گذاری عادی به حساب می‌آیند. واحدهای عادی در پذیره‌نویسی اولیه از طرف سرمایه گذاران خریداری می‌شوند. واحدهای سرمایه گذاری عادی، قابلیت ابطال دارند. دارندگان واحدهای سرمایه گذاری عادی نمی‌توانند در مجمع صندوق حضور داشته باشند و حق رای هم ندارند.

مزایای حضور ارکان در صندوق های سرمایه گذاری

وجود نظارت و بررسی، به ویژه در مسایل مالی، باعث می‌شود تا کیفیت و شفافیت یک نهاد مالی بالا رود. حضور ارکان صندوق‌های سرمایه‌گذاری هم به عنوان گروهی ناظر بر مدیریت سرمایه افراد سرمایه گذار، هم میزان امنیت و شفافیت را تضمین می‌کند و هم در مسیر سرمایه‌گذاری موجب تصمیم‌های مناسب‌تری می‌شود.

نتیجه‌گیری

ارکان صندوق سرمایه گذاری مرکز تصمیم‌گیری و اجرا در صندوق‌های سرمایه گذاری به حساب می‌آیند. از روند مالی صندوق گرفته تا نظارت بر عملکرد صندوق تا رصد و بررسی بازارهای دارایی صندوق به عهده ارکان صندوق است؛ بنابراین بهتر است برای انتخاب صندوق سرمایه گذاری، قبل از هر چیز از اساسنامه و امیدنامه و ارکان آگاه باشیم.